Занятие 6


§28. III склонение. Общие сведения
§29. Существительные III склонения с основами на сонорные звуки
Περὶ Νέστορος. Περὶ ἔαρος ϰαὶ χειμῶνος

§28. III склонение. Общие сведения

К третьему склонению относятся существительные и прилагательные всех родов. Форма nom. sing. может оканчиваться на ς, т.е. быть сигматичной, или иметь нулевое окончание, т.е. быть асигматичной. Всегда асигматична форма nom. sing. среднего рода. Основы оканчиваются на разные звуки: согласные, гласные, дифтонги. Родовая принадлежность существительного определяется в основном по артиклю, однако существуют и родовые суффиксы (см. приложение «Словообразование»).

Падежные окончания следующие:

 mfn mfn
S.N.-ς, —Pl.-ες (-εις)-α, -η
 G.-ος (-ως, -ους) -ων
 D.-ι (-ει) -σι(ν)
 Acc.-ν, -α=N -ας (-εις)=N
 V.—, =N=N =N=N

В acc. sing. основы мужского и женского рода с последним согласным звуком принимают окончание α, основы с последним гласным звуком принимают (как правило) окончание ν.

§29. Существительные III склонения с основами на сонорные звуки

а) Основы на ρ

Форма nom. sing. мужского и женского рода асигматична и всегда имеет долгий гласный перед последним согласным основы; в остальных формах этот гласный или делается кратким, или остается долгим. Образцы: ὁ ῥήτωρ оратор, ὁ ϑήρ зверь.

S.N.ῥήτωρϑήρPl.N.ῥήτορεςϑῆρες
 G.ῥήτοροςϑηρός G.ῥητόρωνϑηρῶν
 D.ῥήτοριϑηρί D.ῥήτορσι(ν)ϑηρσί(ν)
 Acc.ῥήτοραϑῆρα Acc.ῥήτοραςϑῆρας
 V.ῥῆτορϑήρ V.ῥήτορεςϑῆρες

В тех словах, которые в nom. sing. односложны (например, ϑήρ), в gen. и dat. обоих чисел ударение находится на последнем слоге. В словах ὁ πατήρ отец, ἡ μήτηρ мать, ἡ ϑυγάτηρ дочь, ἡ γαστήρ желудок, ὁ ἀνήρ муж, мужчина наблюдается чередование основы на ερ с основой без звука ε, причем в dat. pl. между основой и окончанием находится ударная альфа; последнее явление наблюдается и в слове ἀστήρ звезда.

S.N.πατήρμήτηρϑυγάτηρἀνήρ
 G.πατρόςμητρόςϑυγατρόςἀνδρός
 D.πατρίμητρίϑυγατρίἀνδρί
 Acc.πατέραμητέραϑυγατέραἄνδρα
 V.πάτερμῆτερϑύγατερἄνερ
 
Pl.N.πατέρεςμητέρεςϑυγατέρεςἄνδρες
 G.πατέρωνμητέρωνϑυγατέρωνἀνδρῶν
 D.πατράσι(ν)μητράσι(ν)ϑυγατράσι(ν)ἀνδράσι(ν)
 Acc.πατέραςμητέραςϑυγατέραςἄνδρας

В слове ἀνήρ во всех формах, кроме nom. и voc. sing., присутствует односложная основа ἀνδρ, чем и объясняется ударение на флексии в формах gen., dat. sing.-pl.

Некоторые слова имеют особенности в образовании форм:

б) Основы на ν

Форма nom. sing. мужского и женского рода чаще всего асигматична, причем краткий гласный, предшествующий последнему согласному основы, удлиняется. Звук ν перед σι(ν) выпадает. То же происходит и в сигматическом nom. sing. Образцы: ὁ δαίμων божество, ὁ ἀγών состязание, ὁ ποιμήν пастух, ὁ Ἕλλην грек, ὁ δελϕίς дельфин.

S.N.δαίμωνἀγώνἝλληνποιμήνδελϕίς
 G.δαίμονος ἀγῶνοςἝλληνοςποιμένοςδελϕῖνος
 D.δαίμονι ἀγῶνιἝλληνιποιμένιδελϕῖνι
 Acc.δαίμονα ἀγῶναἝλληναποιμέναδελϕῖνα
 V.δαῖμονἀγώνἝλληνποιμήνδελϕίς
Pl.N. V.δαίμονες ἀγῶνεςἝλληνεςποιμένεςδελϕῖνες
 G.δαιμόνωνἀγώνωνἝλληνωνποιμένωνδελϕίνων
 D.δαίμοσι(ν) ἀγῶσι(ν) Ἕλλησι(ν)ποιμέσι(ν)δελϕῖσι(ν)
 Acc.δαίμονας ἀγῶνας Ἕλληναςποιμέναςδελϕῖνας

Некоторые слова имеют особенности в образовании форм:

в) Основы на λ

Одно из нескольких слов с основой на λ — ὁ ἅλς (gen. ἁλός) соль, ἡ ἅλς море, морская (соленая) вода.

Περὶ Νέστορος

Νέστορα Ὅμηρος ὀνομάζει τῶν Πυλίων ἡγεμόνα· Πύλος δ' ἦν ἐν τῇ Πελοποννήσῳ· εἶχε δ' ἄϰραν ϰαὶ ἀγαϑὸν λιμένα. Ἐν δὲ τῇ ἄϰρᾳ ἦν τὰ τοῦ Νέστορος βασίλεια. Ὁ δὲ Νέστωρ τίμιος ἦν διὰ τὰς ἀρετὰς ἐν τοῖς περὶ Τροίας Ἀχαιοῖς· ἦν γὰρ δεινὸς τὴν μάχην ϰαὶ τὴν βουλὴν σοϕὸς ϰαὶ ἀγαϑὸς ῥήτωρ· τῶν γὰρ νεανιῶν ϰόσμος ἐστὶν ἡ ἀνδρεία, τῶν δὲ πρεσβυτῶν ἡ σοϕία ϰαὶ ἡ ἀγαϑὴ βουλή. Ἐπίστευον δὲ τοῖς τοῦ Νέστορος λόγοις ϰαὶ Ἀγαμέμνων, ὁ τοῦ ϰοινοῦ στόλου ἡγεμών, ϰαὶ οἱ ἄλλοι τῶν Ἀχαιῶν ἡγεμόνες ϰαὶ οἱ τῶν ἡγεμόνων λεῴ.

Περὶ ἔαρος ϰαὶ χειμῶνος

Χειμῶνος μὲν χιὼν ϰαὶ ϰρύσταλλος ϰαλύπτει τὴν γῆν ϰαὶ τοὺς ποταμοὺς ϰαὶ τὰς λίμνας, ἔαρος δὲ ὁ ἥλιος τήϰει τὴν χιόνα ϰαὶ τὸν ϰρύσταλλον. Ἅμα τῷ ἔαρι τὴν τῶν χελιδόνων ϰαὶ τῶν ἀηδόνων ϕωνὴν ἀϰούομεν· ὀνομάζομεν δὲ τὰς χελιδόνας ἀγγέλους τοῦ ἔαρος. Τὸν δὲ χειμῶνα αἱ χελιδόνες ϰαὶ αἱ ἀηδόνες διάγουσιν ἐν τῇ Αἰγύπτῳ ϰαὶ ἐν τῇ Λιβύῃ.

1. Οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες τὴν Δήμητρα ϑεσμοϕόρον ὠνόμαζον. 2. Λιμὴν ἀτυχίας ἐστὶν ἀνϑρώποις τέχνη. 3. Ἀνδρὸς χαραϰτῆρα ἐϰ λόγου γιγνώσϰομεν. 4. Περσεϕόνη ἐϰ τοῦ Ἅιδου Δήμητρα ἱϰέτευεν· «Ὦ μῆτερ, ἀπόλυε τὴν σὴν ϑυγατέρα». 5. Χεὶρ χεῖρα νίπτει. 6. Σίσυϕος ἐϰ Ἅιδου πέτρον τῇ ϰεϕαλῇ ϰαὶ ταῖς χερσὶ ϰυλίνδει. 7. Οἱ πιστοὶ ϰύνες ϕυλάττουσι τοὺς οἴλους. 8. Τὸν χρυσὸν ἐν πυρὶ βασανίζομεν. 9. Ὦ Πόσειδον, ϕέρε τοῖς ναύταις σωτηρίαν. 10. Οἱ παλαιοὶ Ἀπόλλω τῶν Μουσῶν ἡγεμόνα ϰαὶ διδάσϰαλον ὠνόμαζον. 11. Οἱ ἐν τοῖς τῶν ῥητόρων λόγοις ἅλες ἡδονὴν ϕέρουσιν. 12. Οἱ Ἕλληνες τὸ τρίτον ϑεῷ τῷ σωτῆρι ἔσπενδον.

Упражнения. Просклонять: ὁ ἀγαϑὸς λιμήν, ὁ σοϕὸς ἡγεμών, ὁ χρυσοῦς ϰρατήρ.

Занятие 7