§160. Недостаточные глаголы II спряжения (verba defectiva)
§161. Dativus absolutus
§162. Accusativus absolutus
§163. Infinitivus absolutus
Περὶ Διογένους. Περὶ τοῦ Διὸς ἀγάλματος τοῦ ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ. Ἀστρολόγος
§160. Недостаточные глаголы II спряжения (verba defectiva)
Некоторые глаголы атематического спряжения (в том числе глагол εἰμί быть — §125) не имеют всех форм и поэтому называются недостаточными.
а) φημί говорить, утверждать (основа φη/φα)
Indicativus | |||||
Praesens | Imperfectum | Conjunctivus | Optativus | Imperativus | |
S. 1. 2. 3. Pl. 1. 2. 3. | φη-μί φῄ-ς (φής) φη-σί(ν) φα-μέν φα-τέ φα-σί(ν) | ἔ-φη-ν ἔ-φη-σθα ἔ-φη ἔ-φα-μεν ἔ-φα-τε ἔ-φα-σαν | φῶ φῇς φῇ φῶ-μεν φῆ-τε φῶ-σι(ν) | φα-ίη-ν φα-ίη-ς φα-ίη φα-ῖ-μεν φα-ῖ-τε φα-ῖ-εν | φά-θι φά-τω φά-τε φά-ντων |
Infinitivus φά-ναι | Participium φάς, φᾶσα, φάν (gen. φάντος) φάσκων, φάσκουσα, φάσκον | ||||
Во мн. числе оптатива бывают формы: φαίημεν, φαίητε, φαίησαν | |||||
Indicativus futuri φή-σ-ω | Indicativus aoristi ἔ-φη-σα |
Все двусложные формы презенсного индикатива — энклитики. Формы конъюнктива и оптатива образуются по 1-му спряжению. Имперфект и инфинитив имеют также значение аориста.
б) εἶμι идти, пойти (основа ει/ι)
В презенсном индикативе данный глагол имеет значение пойду (будущее время), дополняя таким образом глагол VIII класса ἔρχομαι.
Indicativus | |||||
Praesens | Imperfectum | Conjunctivus | Optativus | Imperativus | |
S. 1. 2. 3. Pl. 1. 2. 3. | εἶ-μι εἶ εἶ-σι(ν) ἴ-μεν ἴ-τε ἴ-ασι(ν) | ᾖ-α ᾔ-εισθα ᾔ-ει(ν) ᾖ-μεν ᾖ-τε ᾖ-σαν | ἴ-ω ἴ-ῃ-ς ἴ-ῃ ἴ-ω-μεν ἴ-η-τε ἴ-ω-σι(ν) | ἴ-οι-μι ἴ-οι-ς ἴ-οι ἴ-οι-μεν ἴ-οι-τε ἴ-οι-εν | ἴ-θι ἴ-τω ἴ-τε ἰ-ό-ντων |
Infinitivus ἰ-έναι | Participium ἰ-ών, ἰ-οῦσα, ἰ-όν (gen. ἰόντος) |
В глаголах, сложных с εἶμι, ударение в презенсном индикативе и императиве находится на приставке. Поскольку то же явление наблюдается и в глаголах, сложных с εἰμί (§125), то формы 1-го л. ед. числа приставочных εἰμί и εἶμι совпадают и для различения этих глаголов необходимо знать инфинитив, который обычно и приводится в словарях: πρόσειμι: προσεῖναι присутствовать, προσιέναι подходить.
Глагол εἶμι имеет параллельные формы в имперфекте: ᾔειν, ᾔεις, ᾔεσαν, в оптативе: ἰοίην, в императиве: ἴτωσαν. Отглагольное прилагательное ἰ-τέον или ἰ-τητέον.
в) χρή нужно, должно, следует
χρή — это существительное (нужда), которое сливается с формами глагола εἰμί, становясь безличным глаголом:
Indicativus | |||||
Praesens | Imperfectum | Conjunctivus | Optativus | Infinitivus | |
S. 3. | χρή (ἐστι) | ἐχρῆν, χρῆν | χρῇ | χρείη | χρῆναι |
Participium χρέων | Indicativus futuri χρῆσται |
г) κάθημαι (κατα-ἧμαι) сидеть (основа ἧ(σ))
Indicativus | ||||
Praesens | Imperfectum | Imperativus | Infinitivus | |
S. 1. 2. 3. Pl. 1. 2. 3. | κάθη-μαι κάθη-σαι κάθη-ται καθή-μεθα κάθη-σθε κάθη-νται | ἐ-καθή-μην (καθή-μην) ἐ-κάθη-σο (καθῆ-σο) ἐ-κάθη-το (καθῆ-το) ἐ-καθή-μεθα (καθή-μεθα) ἐ-κάθη-σθε (καθῆ-σθε) ἐ-κάθη-ντο (καθῆ-ντο) | κάθη-σο καθή-σθω κάθη-σθε καθή-σθων | καθῆ-σθαι Participium καθή-μενος καθη-μένη καθή-μενον |
Формы конъюнктива (καθῶμαι и т.д.) и оптатива (καθοίμην или καθῄμην и т.д.) встречаются редко. Недостающие времена данного глагола восполняются соответствующими формами глаголов καθέζομαι и καθίζομαι садиться, сидеть.
д) κεῖμαι лежать (основа κει)
Indicativus | Indicativus futuri | ||||
Praesens | Imperfectum | Imperativus | Infinitivus | ||
S. 1. 2. 3. Pl. 1. 2. 3. | κεῖ-μαι κεῖ-σαι κεῖ-ται κεί-μεθα κεῖ-σθε κεῖ-νται | ἐ-κεί-μην ἔ-κει-σο ἔ-κει-το ἐ-κεί-μεθα ἔ-κει-σθε ἔ-κει-ντο | κεῖ-σο κεί-σθω κεῖ-σθε κεί-σθων | κεῖ-σθαι Participium κεί-μενος κει-μένη κεί-μενον | κεί-σ-ο-μαι κεί-σ-ει(ῃ) κεί-σ-ε-ται κει-σ-ό-μεθα κεί-σ-ε-σθε κεί-σ-ο-νται |
Данный глагол употребляется как перфект и плюсквамперфект к глаголу τίθημι.
Встречаются отдельные формы конъюнктива: κέηται, κέησθε, κέωνται и оптатива: κέοιτο, κέοιντο.
Приставка в этом глаголе в индикативе и императиве несет на себе ударение, например: ἀνάκειμαι быть возложенным, ἀνάκεισο.
Абсолютные причастные обороты могут быть не только в генетиве. Функцию обстоятельства времени выражает и абсолютный датив, например: ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις был пятый день, когда приплыли афиняне (ср. dativus relationis, §89).
Причастия безличных глаголов, употребленные в аккузативе и грамматически не зависящие ни от какого члена предложения, могут заключать в себе оттенки времени, причины, уступления, условия:
когда, так как, хотя, если позволено — ὄν, ἐξόν, παρόν,
нужно — δέον, χρεών,
решено — δόξαν, δεδογμένον,
возможно — δυνατὸν ὄν, οἷόν τε ὄν,
приказано — προσταχθέν,
прилично — προσῆκον,
невозможно — ἀδύνατον ὄν,
позорно — αἰσχρὸν ὄν,
справедливо — δίκαιον ὄν.
Например: οὐχί σε ἐσώσαμεν οἷόν τε ὃν καὶ δυνατόν мы не спасли тебя, хотя это было вполне возможно.
Причастия от личных глаголов в абсолютном аккузативе с ὡς и ὥσπερ выражают причину в субъективной оценке, например: Σωκράτης εὔχετο πρὸς τοὺς θεοὺς ἁπλῶς τἀγαθὰ διδόναι, ὡς τοὺς θεοὺς κάλλιστα εἰδότας, ὁποῖα ἀγαθά ἐστιν Сократ просто молил богов даровать блага, так как (по его мнению) боги прекрасно знают, что составляет благо.
Инфинитив с артиклем и без него, а также в сочетании с разными словами может выражать целое суждение, грамматически не связанное с другими членами предложения. Часто в этом случае инфинитиву предшествует частица ὡς. Такой инфинитив называется независимым; логически он примыкает к infinitivus relationis (§55).
Наиболее часто встречаются такие выражения: ὡς (ἔπος) εἰπεῖν так сказать, ὡς συνελόντι, ἐν βραχεῖ εἰπεῖν чтобы сказать (говоря) вкратце, ὡς τὸ ὅλον, ἁπλῶς εἰπεῖν говоря вообще, одним словом, ὀλίγου (μικροῦ) δεῖν чуть было, ὡς ἐμοὶ δοκεῖν как мне кажется и т. п. Например: ἀληθές, ὡς ἔπος εἰπεῖν, οὐδὲν εἰρήκασιν правды они, собственно говоря, так и не сказали.
Διογένης, ὁ Σινωπεύς, ὁ κύων καλούμενος, διέτριβε πολὺν χρόνον ἐν Ἀθήναις· περιῄει δ' ἐν ἀγορᾷ καὶ ἐν ἀγυιαῖς ἔχων βακτηρίαν καὶ τρίβωνα περιθέμενος· ὀνειδίζοντος δέ τινος, ὅτι ἐν ἀγορᾷ ἠρίστησεν, «ἐν ἀγορᾷ γάρ, — ἔφη, — καὶ ἐπείνησα». Λύχνον δὲ μεθ' ἡμέραν ἅψας καὶ ἐν ἀγυιαῖς περιιὼν «ἄνθρωπον, — ἔφη, — ζητῶ». Ἀνθρώπου τινὸς κακοῦ ἐπιγράψαντος τῇ ἑαυτοῦ οἰκίᾳ· «Μηδὲν εἰσίτω κακόν·» «ὁ οὖν δεσπότης τῆς οἰκίας, — ἔφη, — ποῦ ἂν εἰσίοι;» Ὁ αὐτὸς ἐπανῄει ποτὲ ἐκ Λακεδαίμονος εἰς Ἀθήνας καὶ πρὸς τὸν ἐρωτήσαντα· «Ποῖ καὶ πόθεν;» «ἐκ τῆς ἀνδρωνίτιδος, — ἔφη, — εἰς τὴν γυναικωνῖτιν». Ἐρωτηθεὶς δέ, ποῦ τῆς Ἑλλάδος εἶεν ἀγαθοὶ ἄνδρες· «῎Ανδρες μέν, — ἔφη, — οὐδαμοῦ, παῖδες δ' ἐν Λακεδαίμονι». Τῷ μύρῳ τοὺς πόδας ἀλειψάμενος ἔφη ἀπὸ μὲν τῆς κεφαλῆς εἰς τὸν ἀέρα ἀπιέναι τὸ μύρον, ἀπὸ δὲ τῶν ποδῶν εἰς τὴν ὄσφρησιν.
Περὶ τοῦ Διὸς ἀγάλματος τοῦ ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ
Ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ πολλὰ μὲν ἀναθήματα ἀνέκειτο ἐκ πάσης τῆς Ἑλλάδος· ἐνδοξότατον δὲ πάντων ἦν τὸ Διὸς ἄγαλμα, ὃ εἴργαστο Φειδίας ὁ Ἀθηναῖος. Ἐκάθητο μὲν δὴ θεὸς ἐν θρόνῳ ἐκ χρυσοῦ πεποιημένος καὶ ἐλέφαντος, στέφανος δὲ ἐπέκειτο αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ. Ἐν μὲν δεξιᾷ ἔφερε Νίκην ἐλεφαντίνην τε καὶ χρυσῆν, τῇ δ' ἀριστερᾷ τοῦ θεοῦ χειρὶ ἐνῆν σκῆπτρον· ὁ δ' ὄρνις ὁ ἐπὶ τῷ σκήπτρῳ καθήμενος ἦν ὁ ἀετός.
Ἀστρολόγος
Ἀστρολόγος ἐξιὼν ἑκάστοτε ἑσπέρας ἔθος εἶχε τοὺς ἀστέρας ἐπισκοπεῖσθαι. Καὶ δήποτε περιιὼν εἰς τὸ προάστειον καὶ τὸν νοῦν ὅλον ἔχων πρὸς τὸν οὐρανὸν ἔλαθε καταπεσὼν εἰς φρέαρ. Ὀδυρομένου δὲ αὐτοῦ καὶ βοῶντος παριών τις ὡς ἤκουσε τῶν στεναγμῶν, προσελθὼν καὶ μαθὼν τὰ συμβεβηκότα ἔφη πρὸς αὐτόν· «Ὦ οὗτος, σὺ τὰ ἐν οὐρανῷ βλέπειν πειρώμενος τὰ ἐπὶ τῆς γῆς οὐχ ὁρᾷς.»
Τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τῶν ἀνθρώπων, οἳ παραδόξως ἀλαζονεύοντες οὐδὲ τὰ κοινὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐπιτελεῖν δύνανται. (Aesop.)
1. Ἔστιν, ὥς φαμεν, ὁ φίλος ἕτερος ἐγώ. 2. Καὶ ἃ πρότερον ἔφησθα, καὶ ἃ νῦν φῄς, φλυαρία ἐστίν. 3. Ἐγὼ Ἀθηναίους, ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες, φημὶ σοφοὺς εἶναι. 4. Πάντων ἥδιστον ὀρθῶς ἂν φαῖμεν εἶναι τὴν φιλίαν· διὸ καὶ τὸν φίλον φασὶ πυρὸς καὶ ὕδατος ἀναγκαιότερον. 5. Ὅποι ἂν ἡμᾶς οἱ πόδες φέρωσιν, ἐκεῖσε ἄπιμεν. 6. Λάκαινά τις τῷ υἱῷ προϊιόντι ἐπὶ πόλεμον ἀναδιδοῦσα τὴν ἀσπίδα· «Ταύτην, — ἔφη, — ὁ πατήρ σοι ἀεὶ ἔσωζε, καὶ σὺ οὖν ταύτην σῶζε, ἢ μὴ ἐπάνιθι». 7. Οἱ Λυσιτανοὶ παιᾶνας ᾄδουσιν, ὅταν ἐν μάχῃ ἐπίωσι τοῖς ἀντιτεταγμένοις. 8. Ἔγωγε μετὰ φίλου ἑταίρου κἂν διὰ πυρὸς ἴοιμι. 9. Ὁ Κέρβερος ἥμερος ἦν, εἴ τις ῞Αιδου εἰσίοι, ἐξιέναι δ' οὐδένα εἴα. 10. Κῦρος τοῖς τῶν Ἑλλήνων στρατηγοῖς ἔλεξεν, ὅτι ἡ ὁδὸς ἔσοιτο πρὸς βασιλέα μέγαν εἰς Βαβυλῶνα. 11. Ὡς τὰ ἴχνη φέρει, οὕτως ἰτέον. 12. Χαίρειν ἐπ' αἰσχραῖς ἡδοναῖς οὐ χρή ποτε. 13. Οἱ Ἕλληνες οἱ παλαιοὶ δειπνοῦντες οὐκ ἐκάθηντο, ἀλλὰ ἔκειντο. 14. Βραχεῖ λόγῳ καὶ πολλὰ πρόσκειται σοφά. 15. Μὴ φεῦγ' ἑταῖρον ἐν κακοῖσι (= κακοῖς) κείμενον. 16. Κατακείμεθα ὥσπερ ἐξὸν ἠσυχίαν ἄγειν. 17. Χάρων ὁ τῶν Θουρίων νομοθέτης προσέταξε τοὺς λείποντας τὴν τάξιν ἐν τῇ ἀγορᾷ ἡμέρας τρεῖς καθῆσθαι ἐν ἐσθῆτι γυναικείᾳ. 18. Ξενοφῶντι διὰ τῆς μεσογείας πορευομένῳ οἱ ἱππεῖς καταθέοντες ἐντυγχάνουσι πρεσβύταις. 19. Δόξαν ἡμῖν ταῦτα ἐπορευόμεθα. 20. Οἱ Συρακούσιοι κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ ἐχρῶντο ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι. 21. Οἱ Ἀθηναῖοι τὸν πάρα Ξέρξου πρεσβευτήν, ὅτι γῆν καὶ ὕδωρ ᾔτησεν, ὀλίγου δεῖν κατέλυσαν. 22. ῎Ανευ ἀρχόντων οὐδὲν ἂν οὔτε καλὸν οὔτε ἀγαθὸν γένοιτο, ὡς μὲν συνελόντι εἰπεῖν, οὐδαμοῦ, ἐν δὲ δὴ τοῖς πολεμικοῖς παντάπασιν. 23. Τὸ τὰς ἰδίας εὐεργεσίας ὑπομιμνήσκειν καὶ λέγειν μικροῦ δεῖν ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν.
Упражнения. Определить глаголы и их формы: παρίεσαν, παρεῖσαν (2); ᾖσαν (3), ἦσαν, ᾔεσαν; παριόντι, παριέντι; παρείμην, παρεῖμεν (по 3); παρῆ, παρῇ (3); παριέναι (2); εἰσεῖσθε (4), εἴσεσθε (2).