Занятие 35


§149. Остальные формы глаголов на -μι I группы
§150. Глаголы с чередующимися перфектными основами
§151. Спряжение глагола οἶδα
§152. Условные предложения
§153. Уступительные предложения
Ἀλέξανδρος πρὸς Βαβυλῶνα καὶ Σοῦσα καὶ Περσέπολιν ἐλαύνει. Λέων καὶ ὄνος. Ἀποφθέγματα

§149. Остальные формы глаголов на -μι I группы

Формы пассивного аориста, будущего времени, перфекта и плюсквамперфекта всех залогов у глаголов на -μι I группы образуются так же, как соответствующие формы глаголов на -ω, причем конечный гласный основы в одном случае удлиняется, в другом остается без изменений.

 FuturumAoristusPerfectumPlusquamperfectum
τίθημι
(θε/θη)
 
ἵημι
(ἑ/ἡ)
 
δίδωμι
(δο/δω)
 
ἵστημι
(στα/στη)
 
act.
med.
pass.
act.
med.
pass.
act.
med.
pass.
act.
med.
pass.
θήσω
θήσομαι
τεθήσομαι
ἥσω
ἥσομαι
ἑθήσομαι
δώσω
δώσομαι
δοθήσομαι
στήσω
στήσομαι
σταθήσομαι
 
 
ἐτέθην
 
 
εἵθην
 
 
ἐδόθην
 
 
ἐστάθην
τέθηκα
τέθειμαι
[κεῖμαι]
εἷκα
εἷμαι
 
δέδωκα
δέδομαι
 
ἕστηκα
ἕσταμαι
 
ἐτεθήκειν
ἐτεθείμην
[ἐκείμην]
εἵκειν
εἵμην
 
ἐδεδώκειν
ἐδεδόμην
 
εἱστήκειν
εἱστάμην
 

Некоторые формы глагола ἵστημι имеют непереходное значение: praes. med. ἵσταμαι становлюсь, занимаю место, fut. med. στήσομαι стану, буду стоять, aor. act. ἔστην стал, perf. act. ἕστηκα стою, plqpf. act. εἱστήκειν стоял.

§150. Глаголы с чередующимися перфектными основами

Отдельные глаголы сохраняют перфектную основу на κ в основном в ед. числе индикатива, в остальных формах личные окончания присоединяются непосредственно к основе:

ἕστηκα
τέθνηκα
δέδοικα
я стою
я мертв
я боюсь
— от ἵστημι
— от ἀποθνήσκω
— от δείδω
ставить (ἑστα)
умирать (θαν/θνη/θνα)
бояться (δει/δοι/δι)
Perfectum indicativi
S. 1.
2.
3.
Pl. 1.
2.
3.
ἕστηκα
ἕστηκας
ἕστηκε(ν)
ἕσταμεν
ἕστατε
ἑστᾶσι(ν)
τέθνηκα
τέθνηκας
τέθνηκε(ν)
τέθναμεν
τέθνατε
τεθνᾶσι(ν)
 δέδοικα
δέδοικας
δέδοικε(ν)
δέδια
δέδιας
δέδιε(ν)
δέδιμεν
δέδιτε
δεδίασι(ν)
Plusquamperfectum indicativi
S. 1.
2.
3.
Pl. 1.
2.
3.
εἱστήκειν
εἱστήκεις
εἱστήκει
ἕσταμεν
ἕστατε
ἕστασαν
ἐτεθνήκεσανἐτέθνασανἐδεδοίκειν
ἐδεδοίκεις
ἐδεδοίκει
 
 
ἐδέδισαν
ἐδεδίειν
ἐδεδίεις
ἐδεδίει
 
 
ἐδεδίεσαν
Conjunctivus 
Pl. 1.ἑστῶμενS. 1. τεθνήκω
Optativus 
S. 1.ἑσταίηντεθναίην 
Imperativus
S. 2.ἕσταθιS. 3. τεθνάτωS. 2. δέδιθι
Infinitivus
 ἑστάναιτεθνηκέναιτεθνάναιδεδιέναι
Participium
 ἑστώς, -ῶτος
ἑστῶσα, -σης
ἑστώς, -ῶτος
(ἑστηκώς, -υῖα, -ός)
τεθνεώς, -ῶτος
τεθνεῶσα, -σης
τεθνεός, -ῶτος
(τεθνηκώς, -υῖα, -ός)
 δεδιώς, -ότος
δεδιυῖα, -υίας
δεδιός, -ότος

Формы с κ и без нее могут сосуществовать как дублеты. Глагол ἵστημι во мн. числе плюсквамперфекта не имеет приращения.

Атематические перфектные формы бывают у глагола βαίνω идти и недостаточного глагола ἔτλην терпеть (ср. §142).

§151. Спряжение глагола οἶδα

Недостаточный глагол οἶδα я знаю употребляется только в атематических перфектных формах, причем удвоение отсутствует. Чередуются разные ступени основы, исторически начинавшейся с дигаммы: сильная — (Ϝ)εἰδ/(Ϝ)οἰδ и слабая — (Ϝ)ἰδ. В этом глаголе особенно отчетливо видно результативное значение перфектных форм: я узнал — я знаю. То же наблюдается в глагольных формах ἕστηκα, τέθνηκα, δέδοικα (§150), а также в формах εἴωθα я привык, ἔοικα я похож.

 PerfectumPlusquamperfectum
 IndicativusConjunctivusOptativus 
S. 1.
2.
3.
Pl. 1.
2.
3.
οἶδα
οἶσθα
οἶδε(ν)
ἴσμεν
ἴστε
ἴσασι(ν)
εἰδῶ
εἰδῇς
εἰδῇ
εἰδῶμεν
εἰδῆτε
εἰδῶσι(ν)
εἰδείην
εἰδείης
εἰδείη
εἰδεῖμεν (εἰδείημεν)
εἰδεῖτε (εἰδείητε)
εἰδεῖεν (εἰδείησαν)
ᾔδειν
ᾔδεις
ᾔδει
ᾔδεμεν
ᾔδετε
ᾔδεσαν
(ᾔδη)
(ᾔδησθα)
 
(ᾖσμεν)
(ᾖστε)
(ᾖσαν)
 ImperativusInfinitivusParticipium
S. 2.
3.
Pl. 2.
3.
ἴσθι
ἴστω
ἴστε
ἴστων
εἰδέναιεἰδώς, εἰδυῖα, εἰδός
(gen. εἰδότος, υίας, ότος)
Futurum
εἴσομαι, εἴσῃ, εἴσεται и т. д. (реже εἰδήσω)

Конечная дельта основы перед μ, θ и τ переходит в σ.

Основа (Ϝ)ἰδ присутствует в аористе глагола ὁράω видеть — εἶδον.

§152. Условные предложения

Союзом условного предложения служит εἰ если, который с частицей ἄν сливается в ἐάν (ἤν, ἄν). Отрицание — μή. Совокупность условного придаточного предложения (протасиса — πρότασις) и управляющего (аподосиса — ἀπόδοσις) составляет так называемый условный период.

В зависимости от отношения условия и следствия к действительности и в зависимости от оценки этого отношения со стороны говорящего различаются четыре вида условных периодов. Морфологически эти различия выражаются определенными временами и наклонениями в сочетании с частицей ἄν или без нее.

а) Реальный вид (casus realis), когда условие и следствие соответствуют действительности в настоящем и прошедшем времени и когда говорящий не сомневается в этом соответствии. В обеих частях условного периода в таком случае употребляется индикатив:
εἰ τοῦτο λέγεις, ἁμαρτάνεις если ты это говоришь, то ошибаешься
εἰ τοῦτο ἔλεγες, ἡμάρτανες если ты это говорил, то ошибался
εἰ τοῦτο εἶπες, ἥμαρτες если ты это сказал, то ошибся.

б) Футуральный, или эвентуальный вид (casus futuralis sive eventualis), когда говорящий ожидает исполнения условия и следствия в будущем или выражает повторяемость действия (а также обобщение). В протасисе употребляется конъюнктив с ἄν, а в аподосисе индикатив будущего и настоящего времени или императив: ἐὰν τοῦτο λέγῃς (λέξῃς), ἁμαρτήσῃ если ты это будешь говорить (скажешь), то ошибешься; ἅπας λόγος, ἐὰν ἀπῇ τὰ πράγματα, μάταιόν τι φαίνεται καὶ κενόν всякое слово, если нет дел (= всякий раз, когда нет дел), кажется чем-то глупым и пустым.

в) Потенциальный вид (casus potentialis), когда говорящий представляет условие и следствие как возможные, но необязательные. В обеих частях условного периода употребляется оптатив, причем в аподосисе — с частицей ἄν: εἰ τοῦτο λέγοις (λέξαις), ἁμαρτάνοις (ἁμάρτοις) ἄν в случае, если ты это будешь говорить (скажешь), ты можешь ошибиться.

г) Нереальный вид (casus irrealis), когда говорящий представляет условие и следствие заведомо невыполнимыми, противоречащими действительности. В обеих частях периода употребляется индикаитв прошедшего времени, причем в аподосисе с частицей ἄν.

Имперфект выражает противоположность тому, что есть: εἰ τοῦτο ἔλεγες, ἡμάρτανες ἄν если бы ты это (сейчас) говорил, то ошибался бы (но ты этого не говоришь и поэтому не ошибаешься). Аорист выражает противоположность тому, что было: εἰ τοῦτο ἔλεξας, ἥμαρτες ἄν если бы ты это (раньше) сказал, то ошибся бы (но ты этого не сказал и поэтому не ошибся).

Возможны и смешанные виды условных периодов, например, сочетание футурального вида с потенциальным: ἐὰν φυλάττωμεν, ἧττον ἂν δύναιντο οἱ πολέμιοι ἡμᾶς θηρᾶν если мы будем сторожить, то враги не так легко могут (могли бы) ловить нас..

§153. Уступительные предложения

Уступительные предложения примыкают к условным, поскольку в них используется союз εἰ в сочетании с союзом καί, а также с ἄν и отрицательными частицами, и употребляются те же времена и наклонения, что и в условных периодах. Значение союза в таких предложениях — хотя, несмотря, даже если (бы). В управляющем же предложении может находиться наречие ὅμως однако, все-таки. Союзы εἰ и καί с частицей ἄν могут сливаться в κἄν.

Следующее предложение представляет собой пример на сочетание уступительного предложения футурального вида с управляющим предожением потенциального вида: οὐδ' ἂν (=ἐὰν) πολλαὶ γέφυραι ὦσιν, ἔχοιμεν ἄν, ὅποι φυγόντες ἡμεῖς σωθῶμεν даже если бы было много мостов, нам некуда бежать, чтобы спастись.

Ἀλέξανδρος πρὸς Βαβυλῶνα καὶ Σοῦσα καὶ Περσέπολιν ἐλαύνει

Μετὰ τὴν ἐν Ἀρβήλοις μάχην ὁ Ἀλέξανδρος ἐφιέμενος Βαβυλῶνι τῇ πόλει ἐπιθέσθαι ἐκεῖσε ὡρμᾶτο. Ἡ γὰρ τῶν Περσῶν φυγὴ καὶ ὁ φόβος, ὃν πᾶσιν ἐνέθηκεν, ἐλπίδα αὐτῷ προὔθεσαν τὴν πόλιν ἀμαχεὶ παραδοθήσεσθαι. Καὶ ταύτης τῆς ἐλπίδος οὐκ ἐψεύσθη· οἱ γὰρ ἐνοικοῦντες παρεῖσαν αὐτὸν εἰς τὴν πόλιν καὶ παρέδοσαν αὐτῷ τὴν πόλιν καὶ πάντα τὰ χρήματα, ἃ ἐκεῖ κατετέθη. Ἐκ τούτου δὲ πρὸς Βαβυλωνίους οἰκείως διατεθεὶς πίστιν αὐτοῖς δεδωκέναι λέγεται τὰ ὑπὸ Ξέρξου κατεσκαμμένα ἱερὰ ἐπανορθώσειν. Ἐντεῦθεν δ' ἐπορεύετο ὁ Ἀλέξανδρος εἰς Σοῦσα ἐλπίζων καὶ ταύτην τὴν πόλιν τοὺς ἐνοικούντας ἑαυτῷ παραδώσειν. Πορευομένῳ δ' ἄγγελος ἐπιστολὴν παρέδωκε παρὰ τοῦ τῆς πόλεως προστάτου. Ἐν ταύτῃ δὲ τῇ ἐπιστολῇ ἐγέγραπτο, ὅτι οἱ Σούσιοι τὴν πόλιν παραδιδοῖεν καὶ πάντα τὰ ἐκεῖ κατατεθέντα χρήματα τῷ Ἀλεξάνδρῳ προϊιεῖεν. Ἐπεὶ δ' εἰς τὴν πόλιν ἧκε, παρεδόθη αὐτῷ καὶ πεντήκοντα χίλια ἀργυρίου τάλαντα, ἃ βασιλεὺς πρὸς τὸν πόλεμον ἐν τῇ πόλει κατέθετο. Ἀπὸ τούτου τοῦ ἀργυρίου τρισχίλια τάλαντα τῷ Ἀντιπάτρῳ ἀποδοῦναι λέγεται.

Λέων καὶ ὄνος

Λέων καὶ ὄνος κοινωνίαν πρὸς ἀλλήλους σπεισάμενοι ἐξῆλθον ἐπὶ ἄγραν. Γενομένων δὲ αὐτῶν κατά τι σπήλαιον, ἐν ᾧ ἦσαν αἶγες, ὁ μὲν λέων πρὸ τοῦ στομίου στὰς ἐξερχομένους παρετηρεῖτο, ὁ δὲ εἰσελθὼν ἤλαυνεν αὐτάς, καὶ ὠγκᾶτο ἐκφοβεῖν βουλόμενος. Τοῦ δὲ λέοντος τὰς πλείστας συλλαβόντος ἐξελθὼν ἐκεῖνος ἐπυνθάνετο αὐτοῦ, εἰ γενναίως ἠγωνίσατο καὶ τὰς αἶγας ἐδίωξεν. Ὁ δὲ εἶπεν· «Ἀλλ' εὖ ἴσθι, ὅτι κἀγὼ ἄν σε ἐφοβήθην, εἰ μὴ ᾔδειν ὄνον ὄντα σε».

Οὕτως οἱ παρὰ τοῖς εἰδόσιν ἀλαζονευόμενοι εἰκότως γέλωτα ὀφλισκάνουσιν (Aesop.).

Ἀποφθέγματα

Ἀριστῶντι Διογένει ἐν ἀγορᾷ περιέστασαν πολλοὶ συνεχὲς λέγοντες· «Κύον, κύον». Ὁ δέ· «Ὑμεῖς, — ἔφη, — ἐστὲ κύνες, οἵ με ἀριστῶντα περιεστήκατε».

Ὄμβρου ποτὲ γενομένου Διογένης εἱστήκει κάτομβρος. Τῶν δὲ περιεστώτων ἐλεούντων παρὼν Πλάτων ἔφη· «Ἐὰν αὐτὸν ἐλεῆτε, ἀπόστητε».

Ἀναξαγόρᾳ τις ἔφη τεθνάναι αὐτῷ δύο παῖδας, οὕσπερ εἶχεν· ὁ δὲ μηδὲν διαταραχθεὶς ἔλεγεν· «ᾜδειν θνητοὺς γεγεννηκώς».

Δημοσθένης πρὸς κλέπτην λέγοντα· «Οὐκ ᾔδειν, ὅτι σόν ἐστιν», — «Ὅτι δὲ, — ἔφη, — σὸν οὔκ ἐστιν, ᾔδεισθα».

1. Ἡρακλείτης λέγει ἐκ πυρὸς τὰ πάντα συνεστάναι. 2. Ἀρίων ὑπὸ δελφῖνος κομισθεὶς ἐπὶ γῆν ἐξετέθη. 3. Ἦσαν αἱ Ἰωνικαὶ πόλεις Τισσαφέρνους τὸ ἀρχαῖον ἐκ βασιλέως δεδομέναι, ἀφειστήκεσαν δὲ πρὸς Κῦρον πᾶσαι πλὴν Μιλήτου. 4. Οἱ ἀδικήσαντες δίκην δώσουσιν. Μήποτε ὑφ' ὑμῶν παρεθείη, ἃ ἡμᾶς πράσσειν δεῖ. 5. Κούφως φέρειν δεῖ τὰς παρεστώσας τύχας. 6. Ὁ μηδὲν εἰδὼς οὐδὲν ἐξαμαρτάνει. 7. Λύπην γὰρ εὔνους οἶδεν ἰᾶσθαι λόγος. 8. Οὐκ ᾔδεσαν οἱ Ἕλληνες Κῦρον τεθνεῶτα· ἅμα δὲ ἡλίῳ ἀνέχοντι ἄγγελος ἐλθὼν ἔλεγεν, ὅτι Κῦρος τέθνηκεν. 9. Καλὸν τὸ καιροῦ παντὸς εἰδέναι μέτρον. 10. Καλῶς θανόντες ζῶσιν, οὐ τεθνᾶσί τοι. 11. Οἱ δειλοὶ τὴν ἑαυτῶν σκιὰν δεδίασιν. 12. Σωκράτης ἔλεγε τάδε· «Ωἶδα μηδὲν εἰδώς». 13. Ὁ μὲν τὸ ὅλον εἰδὼς εἰδείη ἂν καὶ τὸ μέρος, οἱ δὲ μόνον μέρος εἰδότες οὐκ ἔτι ἴσασι τὸ ὅλον. 14. Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐβοήθησαν τοῖς Ἀθηναίοις· ἐδεδίεσαν γάρ, μὴ ἐκεῖνοι προδοθέντες ὑπ' αὐτῶν προσθεῖντο Μαρδονίῳ. 15. Εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὔκ εἰσιν θεοί (Eurip.). 16. Γελᾷ δ' ὁ μῶρος, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾖ. 17. Ἴσος ἴσθι πᾶσι, κἂν ὑπερέχῃς τῷ βίῳ. 18. ῞Απαν δεδομένον δῶρον, ἂν καὶ μικρὸν ᾖ, μέγιστόν ἐστι, μετ' εὐνοίας διδόμενον. 19. Εἰ ἀναγκαῖον εἴη ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσθαι, ἑλοίμην ἂν μᾶλλον ἀδικεῖσθαι ἢ ἀδικεῖν. 20. Σωκράτης οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν. 21. Οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα, εἰ μὴ ἐγὼ αὐτὸν ἐκέλευσα.

Упражнения. Определить части речи и их формы: ἵστασαν, ἱστᾶσαν; ἔστησαν (2), ἱστᾶσιν, ἑστῶσιν, ἱστῶσιν; ἑστάναι, ἱστάναι, εἴσεται, ἔσται; εἴδω, εἶδον, εἶδος; ἴστε, ἵστη (2); ἔστε, ἐστέ, ἴσθι (2); ᾖσαν, ἦσαν; ᾔδη, ἤδη.

Занятие 36