Ὁμήρου Ἴλιας
Ἡροδότου Ἁλιϰαρνασέως
Θουϰυδίδου Ἱστορίαι
Ξενοϕῶντος Ἀνάβασις
Πλάτωνος Φαίδων
Ἀριστοτέλους Ἀϑηναίων πολιτεία
Λυσίου Κατὰ τῶν σιτοπολῶν
Στραβῶνος Γεωγραϕιϰά
Πλουτάρχου Κράσσος
Ἀππιανοῦ Ἐμϕύλια
Καινὴ διαϑήϰη. Λουϰᾶς
Παυσανίου Περιήγησις τῆς Ἑλλάδος
Ἀῤῥιανοῦ Ἀνάβασις Ἀλεξάνδρου
Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου Λόγος ϰατηχητιϰός
Βίος τοῦ Γεωργίου τοῦ ἀρχιεπισϰόπου Ἀμάστριδος
Γεωργίου τοῦ Κεδρηνοῦ Σύνοψις ἱστοριῶν
λοιμός. μῆνις
I. 1aaaaaaΜῆνιν ἄειδε5,
ϑεὰ, Πηληϊάδεω11 Ἀχιλῆος16
aaaaaaaaοὐλομένην3,
ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε'18
ἔϑηϰεν,
aaaaaaaaπολλὰς
δ' ἰϕϑίμους ψυχὰς
Ἄϊδι6 προΐαψεν
aaaaaaaaἡρώων,
αὐτοὺς δὲ ἑλώρια
τεῦχε30 ϰύνεσσιν15
5aaaaaaaοἰωνοῖσί13
τε πᾶσι, Διὸς δ' ἐτελείετο
βουλή,
aaaaaaaaἐξ
οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην
ἐρίσαντε
aaaaaaaaἈτρεΐδης
τε ἄναξ ἀνδρῶν ϰαὶ
δῖος Ἀχιλλεύς.
II. 188aaaὍν τινα μὲν
βασιλῆα16 ϰαὶ
ἔξοχον ἄνδρα
ϰιχείη,
aaaaaaaaτὸν δ'
ἀγανοῖς
ἐπέεσσιν15
ἐρητύσασϰε30
παραστάσ ·
190aaaaa«δαιμόνι'
οὔ σε ἔοιϰε
ϰαϰὸν ὣς
δειδίσσεσϑαι;
aaaaaaaaἀλλ'
αὐτός τε
ϰάϑησο ϰαὶ
ἄλλους ἵδρυε
λαούσ.
aaaaaaaaοὐ γάρ
πω σάϕα οἶσϑ'
οἷος νόος5
Ἀτρεΐωνοσ ·
aaaaaaaaνῦν
μὲν πειρᾶται,
τάχα δ' ἴψεται
υἷας20 Ἀχαιῶν.
aaaaaaaaἐν
βουλῇ δ' οὐ
πάντες
ἀϰούσαμεν
οἷον ἔειπεν31.
195aaaaa μή τι
χολωσάμενος
ῥέξῃ ϰαϰὸν
υἷας20 Ἀχαιῶν.
aaaaaaaaϑυμὸς
δὲ μέγας ἐστὶ
διοτρεϕέος18
βασιλῆος16,
aaaaaaaaτιμὴ δ'
ἐϰ Διός ἐστι,
ϕιλεῖ δέ ἑ22
μητίετα Ζεύς.»
aaaaaaaaὊν δ' αὖ
δήμου τ' ἄνδρα
ἴδοι βοόωντά32 τ'
ἐϕεύροι,
aaaaaaaaτὸν σϰήπτρῳ
ἐλάσασϰεν38 ὁμοϰλήσασϰέ38
τε μύϑῳ·
200aaaaa«δαιμόνι',
ἀτρέμας ἧσο41
ϰαὶ ἄλλων μῦϑον ἄϰουε,
aaaaaaaaοἳ σέο22
ϕέρτεροί21 εἰσι,
σὺ δ' ἀπτόλεμος ϰαὶ ἄναλϰις,
aaaaaaaaοὔτε ποτ' ἐν πολέμῳ ἐναρίϑμιος
οὔτ' ἐνὶ36 βουλῇ.
aaaaaaaaοὐ μέν πως πάντες βασιλεύσομεν
ἐνϑάδ' Ἀχαιοί.
aaaaaaaaοὐϰ ἀγαϑὸν πολυϰοιρανίη· εἷς ϰοίρανος ἔστω,
205aaaaaεἷς βασιλεύς, ᾧ ἔδωϰε Κρόνου
πάϊς6
ἀγϰυλομήτεω11
aaaaaaaa(σϰῆπτρόν τ' ἠδὲ ϑέμιστας, ἵνά σϕισι βασιλεύῃ).»
aaaaaaaaὫς
ὅ γε ϰοιρανέων5
δίεπε30 στρατόν·
οἳ δ' ἀγορήνδε
aaaaaaaaαὖτις ἐπεσσεύοντο νεῶν ἄπο ϰαὶ
ϰλισιάων9
aaaaaaaaἠχῇ, ὡς ὅτε ϰῦμα πολυϕλοίσβοιο
ϑαλάσσης
210aaaaaαἰγιαλῷ μεγάλῳ βρέμεται, σμαραγεῖ
δέ τε πόντος.
aaaaaaaaἌλλοι
μέν ῥ' ἕζοντο30,
ἐρήτυϑεν δὲ ϰαϑ' ἕδρασ·
aaaaaaaaΘερσίτης
δ' ἔτι μοῦνος3
ἀμετροεπὴς ἐϰολῴα,
aaaaaaaaὃς ῥ'
ἔπεα18 ϕρεσὶν
ᾗσιν24 ἄϰοσμά τε
πολλά τε ᾔδη,
aaaaaaaaμάψ,
ἀτὰρ οὐ ϰατὰ ϰόσμον,
ἐριζέμεναι29
βασιλεῦσιν,
215aaaaaἀλλ' ὅτι οἱ εἴσαιτο35
γελοίϊον6
Ἀργείοισιν
aaaaaaaaἔμμεναι·33
αἴσχιστος δὲ ἀνὴρ ὑπὸ Ἴλιον ἦλϑεν·
aaaaaaaaϕολϰὸς
ἔην33, χωλὸς δ'
ἕτερον πόδα· τὼ δέ οἱ ὤμω
aaaaaaaaϰυρτώ, ἐπὶ στῆϑος συνοχωϰότε·
αὐτὰρ ὕπερϑεν
aaaaaaaaϕοξὸς
ἔην33 ϰεϕαλήν,
ψεδνὴ δ' ἐπενήνοϑε λάχνη.
220aaaaaἔχϑιστος δ' Ἀχιλῆϊ μάλιστ' ἦν ἠδ' Ὀδυσῆϊ·
aaaaaaaaτὼ γὰρ
νειϰείεσϰε38·
τότ' αὖτ' Ἀγαμέμνονι δίῳ
aaaaaaaaὀξέα
ϰεϰληγὼς λέγ'
ὀνείδεα18· τῷ δ'
ἄρ' Ἀχαιοὶ
aaaaaaaaἐϰπάγλως
ϰοτέοντο30
νεμέσσηϑέν τ'
ἐνὶ36 ϑυμῷ.
aaaaaaaaαὐτὰρ ὃ μαϰρὰ βοῶν Ἀγαμέμνονα
νείϰεε5 μύϑῳ·
225aaaaa«Ἀτρεΐδη,
τέο23 δὴ αὖτ'
ἐπιμέμϕεαι26
ἠδὲ χατίζεις;
aaaaaaaaπλεῖαί
τοι22 χαλϰοῦ
ϰλισίαι, πολλαὶ δὲ γυναῖϰες
aaaaaaaaεἰσὶν
ἐνὶ36 ϰλισίῃς10
ἐξαίρετοι, ἅς
τοι22 Ἀχαιοὶ
aaaaaaaaπρωτίστῳ
δίδομεν, εὖτ' ἂν πτολίεϑρον ἕλωμεν.
aaaaaaaaἦ ἔτι
ϰαὶ χρυσοῦ
ἐπιδεύεαι26, ὅν
ϰέ37 τις οἴσει
230aaaaaΤρώων ἱπποδάμων ἐξ Ἰλίου υἷος
ἄποινα,
aaaaaaaaὅν ϰεν37
ἐγὼ δήσας ἀγάγω ἢ ἄλλος Ἀχαιῶν,
aaaaaaaaἠὲ
γυναῖϰα νέην, ἵνα μίσγεαι26 ἐν
ϕιλότητι,
aaaaaaaaἥν τ'
αὐτὸς ἀπονόσϕι ϰατίσχεαι26. οὐ
μὲν ἔοιϰεν
aaaaaaaaἀρχὸν
ἐόντα ϰαϰῶν
ἐπιβασϰέμεν29
υἷας20 Ἀχαιῶν.
235aaaaaὦ
πέπονες ϰάϰ'
ἐλέγχε'18,
Ἀχαιΐδες, οὐϰέτ' Ἀχαιοὶ,
aaaaaaaaοἴϰαδέ
περ σὺν νηυσὶ19
νεώμεϑα, τόνδε δ' ἐῶμεν
aaaaaaaaαὐτοῦ
ἐνὶ Τροίῃ1 γέρα
πεσσέμεν29, ὄϕρα
ἴδηται
aaaaaaaaἤ ῥά
τί οἱ χἡμεῖς προσαμύνομεν ἦε ϰαὶ οὐϰί·
aaaaaaaaὃς ϰαὶ
νῦν Ἀχιλῆα16, ἕο22
μέγ' ἀμείνονα ϕῶτα,
240aaaaaἠτίμησεν·
ἑλὼν γὰρ ἔχει γέρας, αὐτὸς ἀπούρας.
aaaaaaaaἀλλὰ
μάλ' οὐϰ Ἀχιλῆϊ16
χόλος ϕρεσίν, ἀλλὰ μεϑήμων·
aaaaaaaaἦ γὰρ
ἂν, Ἀτρεΐδη, νῦν ὕστατα λωβήσαιο·»
aaaaaaaaὯς
ϕάτο30 νειϰείων
Ἀγαμέμνονα ποιμένα λαῶν
aaaaaaaaΘερσίτησ·
τῷ δ' ὦϰα παρίστατο δῖος Ὀδυσσεύς,
245aaaaaϰαί
μιν ὑπόδρα ἰδὼν χαλεπῷ ἠνίπαπε μύϑῳ·
aaaaaaaa«Θερσῖτ'
ἀϰριτόμυϑε, λιγύς περ ἐὼν33
ἀγορητής,
aaaaaaaaἴσχεο,
μηδ' ἔϑελ' οἶος
ἐριζέμεναι29
βασιλεῦσιν.
aaaaaaaaοὐ γὰρ
ἐγὼ σέο22 ϕημὶ
χερειότερον21
βροτὸν ἄλλον
aaaaaaaaἔμμεναι33,
ὅσσοι ἅμ' Ἀτρεΐδῃς ὑπὸ Ἴλιον ἦλϑον.
250aaaaaτὼ οὐϰ
ἂν βασιλῆας16
ἀνὰ στόμ' ἔχων ἀγορεύοις,
aaaaaaaaϰαί
σϕιν23 ὀνείδεά18
τε προϕέροις, νόστόν τε ϕυλάσσοις.
aaaaaaaa(οὐδέ
τί πω σάϕα
ἴδμεν35, ὅπως
ἔσται τάδε ἔργα,
aaaaaaaaᾔ εὖ
ἦε ϰαϰῶς νοστήσομεν
υἷες20 Ἀχαιῶν.
aaaaaaaaτὼ νῦν
Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι, ποιμένι λαῶν,
255aaaaaἧσαι41
ὀνειδίζων, ὅτι οἱ μάλα πολλὰ διδοῦσιν
aaaaaaaaἥρωες
Δαναοί· σὺ δὲ
ϰερτομέων5
ἀγορεύεις.)
aaaaaaaaἀλλ'
ἔϰ τοι ἐρέω40, τὸ
δὲ ϰαὶ τετελεσμένον ἔσται·
aaaaaaaaεἴ ϰ' ἔτι σ' ἀϕραίνοντα ϰιχήσομαι, ὥς
νύ περ ὧδε,
aaaaaaaaμηϰέτ'
ἔπειτ' Ὀδυσῆϊ16
ϰάρη ὤμοισιν13
ἐπείη,
260aaaaaμηδ'
ἔτι Τηλεμάχοιο12
πατὴρ ϰεϰλημένος εἴην,
aaaaaaaaεἰ μὴ
ἐγώ σε λαβὼν ἀπὸ μὲν ϕίλα
εἵματα δύσω40,
aaaaaaaaχλαῖνάν
τ' ἠδὲ χιτῶνα, τά τ' αἰδῶ ἀμϕιϰαλύπτει,
aaaaaaaaαὐτὸν δὲ ϰλαίοντα
ϑοὰς ἐπὶ νῆας19
ἀϕήσω
aaaaaaaaπεπληγὼς ἀγορῆϑεν
ἀειϰέσσι15
πληγῇσιν.»
265aaaaaὫς ἄρ' ἔϕη, σϰήπτρῳ δὲ μετάϕρενον ἠδὲ ϰαὶ ὤμω
aaaaaaaaπλῆξεν30· ὃ δ'
ἰδνώϑη, ϑαλερὸν δέ οἱ ἔϰπεσε δάϰρυ.
aaaaaaaaσμῶδιξ δ' αἱματόεσσα
μεταϕρένου ἐξυπανέστη
aaaaaaaaσϰήπτρου ὕπο
χρυσέου5· ὃ δ' ἄρ'
ἕζετο30
τάρβησέν τε,
aaaaaaaaἀλγήσας δ',
ἀχρεῖον ἰδὼν,
ἀπομόρξατο30
δάϰρυ.
270aaaaaοἳ δὲ ϰαὶ
ἀχνύμενοί περ
ἐπ' αὐτῷ ἡδὺ
γέλασσαν30·
aaaaaaaaὧδε δέ τις
εἴπεσϰεν38 ἰδὼν
ἐς πλησίον ἄλλον·
aaaaaaaa«ὢ πόποι, ἦ δὴ
μυρί' Ὀδυσσεὺς
ἐσϑλὰ ἔοργεν31
aaaaaaaaβουλάς τ' ἐξάρχων ἀγαϑὰς
πόλεμόν τε ϰορύσσων·
aaaaaaaaνῦν δὲ
τόδε μέγ' ἄριστον ἐν
Ἀργείοισιν31
ἔρεξεν30,
275aaaaaὃς τὸν λωβητῆρα ἐπεσβόλον ἔσχ'
ἀγοράων9.
aaaaaaaaοὔ ϑήν
μιν22 πάλιν
αὖτις ἀνήσει ϑυμὸς ἀγήνωρ
aaaaaaaaνειϰείειν βασιλῆας ὀνειδείοις
ἐπέεσσιν.»
«Илиаду» обычно относят к VIII в. до н.э.. I, 1-8 зачин, II, 188-277 эпизод с Терситом во время испытания греческого войска.
Размер гомеровских поэм — гексаметр (см. стихосложение). Цифры в греческом тексте обозначают ссылки на приложение «Гомеровский диалект».
I. 1. Πηληϊάδεω Синицезис.
3. ἰϕϑίμους = ἰϕϑίμων (ἡρώων).
6. διαστήτην ἐρίσαντε двойственное число.
II. 188. μέν — соответствующее ему δέ находится в 198 ст.
ϰιχείη оптатив для обозначения повторяющегося действия, как подлежащее подразумевается Ὀδυσσεύς.
190. δειδίσσεσϑαι = δεδιέναι.
204. ἀγαϑόν существительное.
205. ᾧ ἔδοϰε подраз. βασιλεύειν.
ἀγϰυλομήτεω синицезис. ἀγϰυλομήτης Кронос.
210. αἰγιαλῷ dativus loci.
217-218. τὼ ὤμω ϰυρτὼ συνοχώϰοτε двойств. число.
217. πόδα acc. limitationis.
219. ϰεϕαλήν acc. limitationis.
225. δὴ αὖτ' элизия.
232. γυναῖϰα acc. в противоположность gen. χρυσοῦ в зависимости от ἐπιδεύεαι.
235. ϰάϰ' ἐλέγχε· отвлеченное понятие вм. конкретного.
238. χἡμεῖς = ϰαὶ ἡμεῖς (красис).
241. μάλα подраз. ἐστί.
242. μεϑήμων подраз. ἦ или εἴη.
250. τῷ поэтому.
250-251. οὐϰ ἂν ἀγορεύοις, προϕέροις, ϕυλάσσοις оптатив выражает запрещение.
252-256. стихи считаются поздней вставкой.
258. περ относится к ὥς.
266. δάϰρυ в собирательном смысле.
267. μεταϕρένου ἐξυπανέστη = ἀνέστη ὑπὲϰ (из-под) μεταϕρένου.
271. τις иной.
πλησίον существительное.
272. δή = ἤδη.
274. τόδε дополнение.
275. ὅς с причинным оттенком.
ἔσχε = ἔπαυσεν.
Ἱστοριῶν τετάρτη
17. Ἀπὸ τοῦ Βορυσϑενειτέων9 ἐμπορίου (τοῦτο γὰρ τῶν παραϑαλασσίων μεσαίτατόν ἐστι πάσης τῆς Σϰυϑίης1), ἀπὸ τούτου πρῶτοι Καλλιπίδαι νέμονται ἐόντες5 Ἕλληνες Σϰύϑαι, ὑπὲρ δὲ τούτων ἄλλο ἔϑνος οἳ Ἀλιζῶνες ϰαλέονται5. οὗτοι δὲ ϰαὶ οἱ Καλλιπίδαι τὰ μὲν ἄλλα ϰατὰ ταὐτὰ Σϰύϑῃσι10 ἐπασϰέουσι, σῖτον δὲ ϰαὶ σπείρουσι ϰαὶ σιτέονται5, ϰαὶ ϰρόμμυα ϰαὶ σϰόροδα ϰαὶ ϕαϰοὺς ϰαὶ ϰέγχρους. ὑπὲρ δὲ Ἀλιζώνων οἰϰέουσι5 Σϰύϑαι ἀροτῆρες, οἳ οὐϰ ἐπὶ σιτήσι σπείρουσι τὸν σῖτον ἀλλ' ἐπὶ πρήσι. τούτων δὲ ϰατύπερϑε οἰϰέουσι Νευροί, Νευρῶν δὲ τὸ πρὸς βορέην1 ἄνεμον ἔρημος ἀνϑρώπων, ὅσον ἡμεῖς ἴδμεν35. ταῦτα μὲν παρὰ τὸν Ὕπανιν ποταμόν ἐστι ἔϑνεα18 πρὸς ἑσπέρης τοῦ Βορυσϑένεος18. 18. Ἀτὰρ διαβάντι τὸν Βορυσϑένεα18 ἀπὸ ϑαλάσσης πρῶτον μὲν ἡ Ὑλαίη, ἀπὸ δὲ ταύτης ἄνω ἰόντι οἰϰέουσι5 Σϰύϑαι γεωργοί, τοὺς Ἕλληνες οἱ οἰϰέοντες5 ἐπὶ τῷ Ὑπάνι ποταμῷ ϰαλέουσι5 Βορυσϑενεΐτας, σϕέας22 δὲ αὐτοὺς Ὀλβιοπολίτας. οὗτοι ὦνг οἱ γεωργοὶ Σϰύϑαι νέμονται τὸ μὲν πρὸς τὴν ἠῶ7 ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας ὁδοῦ, ϰατήϰοντεςк ἐπὶ ποταμὸν τῷ οὔνομα3 ϰέεται5 Παντιϰάπης, τὸ δὲ πρὸς Βορέην1 ἄνεμον πλόον5 ἀνὰ τὸν Βορυσϑένεα18 ἡμερέων9 ἕνδεϰα· ἡ δὲ ϰατύπερϑε τούτων ἔρημός ἐστι ἐπὶ πολλόν14. μετὰ δὲ τὴν ἔρημον Ἀνδροϕάγοι οἰϰέουσι, ἔϑνος ἐὸν ἴδιον ϰαὶ οὐδαμῶς Σϰυϑιϰόν. τὸ δὲ τούτων ϰατύπερϑε ἔρημος ἤδη ἀληϑέως ϰαὶ ἔϑνος ἀνϑρώπων οὐδέν, ὅσον ἡμεῖς ἴδμεν35. 19. Τὸ δὲ πρὸς τὴν ἠῶ τῶν γεωργῶν τούτων Σϰυϑέων9 διαβάντι τὸν Παντιϰάπην ποταμὸν νομάδες ἤδη Σϰύϑαι νέμονται, οὔτε τι σπείροντες οὐδὲν οὔτε ἀροῦντες· ψιλὴ δὲ δενδρέων9 ἡ πᾶσα αὕτη [γῆ] πλὴν τῆς Ὑλαίης. οἱ δὲ νομάδες οὗτοι τὸ πρὸς τὴν ἠῶ ἡμερέων9 τεσσέρωνв ϰαὶ δέϰα ὁδὸν νέμονται χώρην1 ϰατατείνουσαν ἐπὶ ποταμὸν Γέῤῥον. 20. Πέρην δὲ τοῦ Γέῤῥου ταῦτα δὴ τὰ ϰαλεύμενα4 βασιλήιάд ἐστι ϰαὶ Σϰύϑαι οἱ ἄριστοί τε ϰαὶ πλεῖστοι ϰαὶ τοὺς ἄλλους νομίζοντες Σϰύϑας δούλους σϕετέρους εἶναι· ϰατήϰουσιк δὲ οὗτοι τὸ μὲν πρὸς μεσαμβρίην1 ἐς τὴν Ταυριϰήν, τὸ δὲ πρὸς ἠῶ ἐπί τε τάϕρον, τὴν δὴ οἱ ἐϰ τῶν τυϕλῶν γενόμενοι ὤρυξαν, ϰαὶ ἐπὶ τῆς λίμνης τῆς Μαιήτιδος τὸ ἐμπόριον τὸ ϰαλέεται5 Κρημνοί· τὰ δὲ αὐτῶν ϰατήϰουσιк ἐπὶ ποταμὸν Τάναϊν. τὰ δὲ ϰατύπερϑε πρὸς βορέην1 ἄνεμον τῶν βασιληίωνд Σϰυϑέων οἰϰέουσι5 Μελάγχλαινοι, ἄλλο ἔϑνος ϰαὶ οὐ Σϰυϑιϰόν. Μελαγχλαίνων δὲ τὸ ϰατύπερϑε λίμναι ϰαὶ ἔρημός ἐστι ἀνϑρώπων, ϰατ' ὅσονк ἡμεῖς ἴδμεν25. 21. Τάναϊν δὲ ποταμὸν διαβάντι οὐϰέτι Σϰυϑιϰή, ἀλλ' ἡ μὲν πρώτη τῶν λαξίων Σαυροματέων9 ἐστί, οἳ ἐϰ τοῦ μυχοῦ ἀρξάμενοι τῆς Μαιήτιδος λίμνης νέμονται τὸ πρὸς βορέην1 ἄνεμον, ἡμερέων5 πεντεϰαίδεϰα ὁδόν, πᾶσαν ἐοῦσαν5 ψιλὴν ϰαὶ ἀγρίων ϰαὶ ἡμέρων δενδρέων· ὑπεροιϰέουσι5 δὲ τούτων δευτέρην1 λάξιν ἔχοντες Βουδῖνοι, γῆν νεμόμενοι πᾶσαν δασέαν ὕλῃ παντοίῃ. 22. Βουδίνων δὲ ϰατύπερϑε πρὸς βορέην1 ἐστὶ πρώτη μὲν ἔρημος ἐπ' ἡμερέων9 ἑπτὰ ὁδόν, μετὰ δὲ τὴν ἔρημον ἀποϰλίνοντι μᾶλλον πρὸς ἀπηλιώτην ἄνεμον νέμονται Θυσσαγέται, ἔϑνος πολλὸν ϰαὶ ἴδιον· ζῶσι δὲ ἀπὸ ϑήρης1. συνεχέες5 δὲ τούτοισι13 ἐν τοῖσι αὐτοῖσι τόποισι13 ϰατοιϰημένοι εἰσὶ τοῖσι οὔνομα ϰέεται5 Ἴύρϰαι, ϰαὶ οὗτοι ἀπὸ ϑήρης1 ζῶντες τρόπῳ τοιῷδε· λοχᾷ ἐπὶ δένδρεον ἀναβάς, τὰ δέ ἐστι πυϰνὰ ἀνὰ πᾶσαν τὴν χώρην1· ἵππος δὲ ἑϰαστῳ δεδιδαγμένος ἐπὶ γαστέρα ϰεῖσϑαι ταπεινότητος εἵνεϰα2 ἕτοιμός ἐστι ϰαὶ ϰύων· ἐπεὰν δὲ ἀπίδῃ τὸ ϑηρίον ἀπὸ τοῦ δενδρέου, τοξεύσας [ϰαὶ] ἐπιβὰς ἐπὶ τὸν ἵππονδιώϰει, ϰαὶ ὁ ϰύων ἔχεται. ὑπὲρ δὲ τούτων τὸ πρὸς τὴν ἠῶд ἀποϰλίνοντι οἰϰέουσι5 Σϰύϑαι ἄλλοι, ἀπὸ τῶν βασιληίωνд Σϰυϑέων ἀποστάντες ϰαὶ οὕτω ἀπιϰόμενοιк ἐς τοῦτον τὸν χῶρον. 23. Μέχρι μὲν δὴ τῆς τούτων τῶν Σϰυϑέων5 χώρης1 ἐστὶ ἡ ϰαταλεχϑεῖσα πᾶσα πεδιάς τε γῆ ϰαὶ βαϑύγαιος, τὸ δ' ἀπὸ τούτου λιϑώδης τέ ἐστι ϰαὶ τρηχέα. διεξελϑόντι δὲ ϰαὶ τῆς τρηχέης1 χῶρον πολλὸν οἰϰέουσι5 ὑπώρεαν ὀρέων ὑψηλῶν ἄνϑρωποι λεγόμενοι εἶναι πάντες ϕαλαϰροὶ ἐϰ γενετῆς γινόμενοιп, ϰαὶ ἔρσενες ϰαὶ ϑήλεαι ὁμοίως, ϰαὶ σιμοὶ ϰαὶ γένεια ἔχοντες μεγάλα, ϕωνὴν δὲ ἰδίην11 ἱέντες, ἐσϑῆτι δὲ χρεώμενοι Σϰυϑιϰῇ, ζῶντες δὲ ἀπὸ δενδρέων. ποντιϰὸν μὲν οὔνομα3 τῷ δενδρέῳ ἀπ' οὗ ζῶσι, μέγαϑοςд δὲ ϰατὰ συϰέην1 μάλιστά ϰῃ· ϰαρπὸν δὲ ϕορέει5 ϰυάμῳ ἴσον, πυρῆνα δὲ ἔχει· τοῦτο ἐπεὰν γένηται πέπον, σαϰϰέουσι ἱματίοισι13, ἀποῤῥέει5 δὲ ἀπ' αὐτοῦ παχὺ ϰαὶ μέλαν, οὔνομα3 δὲ τῷ ἀποῤῥέοντί ἐστι ἄσχυ· τοῦτο ϰαὶ λείχουσι ϰαὶ γάλαϰτι συμμίσγοντες πίνουσι, ϰαὶ ἀπὸ τῆς παχύτητος αὐτοῦ τῆς τρυγὸς παλάϑας συντιϑεῖσι ϰαὶ ταύτας σιτέονται5. πρόβατα γάρ σϕι22 οὐ πολλά ἐστι· οὐ γάρ τι σπουδαῖαι αἱ νομαὶ αὐτόϑι εἰσί. ὑπὸ δενδρέῳ δὲ ἕϰαστος ϰατοίϰηται, τὸν μὲν χειμῶνα ἐπεὰν τὸ δένδρεον περιϰαλύψῃ πίλῳ στεγνῷ λευϰῷ, τὸ δὲ ϑέρος ἄνευ πίλου. τούτους οὐδεὶς ἀδιϰέει5 ἀνϑρώπων· ἱροὶж γὰρ λέγονται εἶναι. οὐδέ τι ἀρήιονд ὅπλον ἐϰτέαται. ϰαὶ τοῦτο μὲν τοῖσι13 περιοιϰέουσι5 οὗτοί εἰσιοἱ τὰς διαϕορὰς διαιρέοντες, τοῦτο δέ, ὃς ἂν ϕεύγων ϰαταϕύγῃ ἐς τούτους, ὑπ' οὐδενὸς ἀδιϰέεται5· οὔνομα3 δέ σϕί22 ἐστι Ἀργιππαῖοι. 24. Μέχρι μὲν νυν τῶμ ϕαλαϰρῶν τούτων πολλὴ περιϕανείη τῆς χώρης ἐστὶ ϰαὶ τῶν ἔμπροσϑε ἐϑνέων5· ϰαὶ γὰρ Σϰυϑέων9 τινὲς ἀπιϰνέονταιк ἐς αὐτούς, τῶν οὐ χαλεπόν ἐστι πυϑέσϑαι, ϰαὶ Ἑλλήνων τῶν ἐϰ Βορυσϑένεός τε ἐμπορίου ϰαὶ τῶν ἄλλων Ποντιϰῶν ἐμπορίων. Σϰυϑέων9 δὲ οἳ ἂν ἔλϑωσι ἐς αὐτούς, δι' ἑπτὰ ἑρμηνέων ϰαὶ δι' ἑπτὰ γλωσσέων9 διαπρήσσονται. 25. Μέχρι μὲν δὴ τούτων γινώσϰεταιп, τὸ δὲ τῶν ϕαλαϰρῶν ϰατύπερϑε οὐδεὶς ἀτρεϰέως οἶδε ϕράσαι· ὄρεα18 γὰρ ὑψηλὰ ἀποτάμνει ἄβατα ϰαὶ οὐδείς σϕεα22 ὑπερβαίνει· οἱ δὲ ϕαλαϰροὶ οὗτοι λέγουσι, ἐμοὶ μὲν οὐ πιστὰ λέγοντες, οἰϰέειν τὰ ὄρεα18 αἰγίποδας ἄνδρας, ὑπερβάντι δὲ τούτους ἀνϑρώπους ἄλλους, οἳ τὴν ἑξάμηνον ϰατεύδουσι· τοῦτο δὲ οὐϰ ἐνδέϰομαιл [τὴν] ἀρχήν. ἀλλὰ τὸ μὲν πρὸς ἠῶд τῶν ϕαλαϰρῶν γινώσϰεταιп ἀτρεϰέως ὑπὸ Ἰσσηδόνων, οἰϰεόμενον5, τὸ μέντοι ϰατύπερϑε πρὸς βορέην1 ἄνεμον οὐ γινώσϰεταιп οὔτε τῶν ϕαλαϰρῶν, οὔτε τῶν Ἰσσηδόνων, εἰ μὴ ὅσα αὐτῶν τούτων λεγόντων. 26. Νόμοισι δὲ Ἰσσηδόνες τοιοισίδε λέγονται χρᾶσϑαι· ἐπεὰν ἀνδρὶ ἀποϑάνῃ πατήρ, οἱ προσήϰοντες πάντες προσάγουσι πρόβατα ϰαὶ ἔπειτα ταῦτα ϑύσαντες ϰαὶ ϰαταταμόντες τὰ ϰρέα ϰατατάμνουσι ϰαὶ τὸν τοῦ δεϰομένου τεϑνεῶτα γονέα, ἀναμίξαντες δὲ πάντα τὰ ϰρέα δαῖτα προτίϑενται. τὴν δὲ ϰεϕαλὴν αὐτοῦ ψιλώσαντες ϰαὶ ἐϰϰαϑήραντες ϰαταχρυσοῦσι ϰαὶ ἔπειτα ἅτε ἀγάλματι χρέωνται5, ϑυσίας μεγάλας ἐπετείους ἐπιτελέοντες5. παῖς δὲ πατρὶ τοῦτο ποιέει, ϰατά περ Ἕλληνες τὰ γενέσια. ἄλλως δὲ δίϰαιοι ϰαὶ οὗτοι λέγονται εἶναι, ἰσοϰρατέες δὲ ὁμοίως αἱ γυναῖϰες τοῖσι ἀνδράσι. 27. Γινώσϰονται μὲν δὴ ϰαὶ οὗτοι, τὸ δὲ ἀπὸ τούτων τὸ ϰατύπερϑε Ἰσσηδόνες εἰσὶ οἱ λέγοντες τοὺς μουνοϕϑάλμους ἀνϑρώπους ϰαὶ τοὺς χρυσοϕύλαϰας γρῦπας εἶναι, παρὰ δὲ τούτων Σϰύϑαι παραλαβόντες λέγουσι· παρὰ δὲ Σϰυϑέων ἡμεῖς οἱ ἄλλοι νενομίϰαμεν, ϰαὶ ὀνομάζομεν αὐτοὺς Σϰυϑιστὶ Ἀριμασπούς· ἄριμα γὰρ ἓν ϰαλέουσι5 Σϰύϑαι, σποῦ δὲ ὀϕϑαλμόν. 28. Δυσχείμερος δὲ αὕτη ἡ ϰαταλεχϑεῖσα πᾶσα χώρη οὕτω δή τί ἐστι, ἔνϑα τοὺς μὲν ὀϰτὼ τῶν μηνῶν ἀγόρητος οἷος γίνεταιп ϰρυμός, ἐν τοῖσι ὕδωρ ἐϰχέας πηλὸν οὐ ποιήσεις, πῦρ δὲ ἀναϰαίων ποιήσεις πηλόν· ἡ δὲ ϑάλασσα πήγνυται ϰαὶ ὁ Βόσπορος πᾶς ὁ Κιμμέριος, ϰαὶ ἐπὶ τοῦ ϰρυστάλλου οἱ ἐϰτὸς τῆς τάϕρου Σϰύϑαι ϰατοιϰημένοι στρατεύονται ϰαὶ τὰς ἁμάξας ἐπελαύνουσι πέρην ἐς τοὺς Σίνδους. οὕτω μὲν δὴ τοὺς ὀϰτὼ μῆνας διατελέει5 χειμὼν ἐών, τοὺς δ' ἐπιλοίπους τέσσεραςб ψύχεα18 αὐτόϑι ἐστί. ϰεχώρισται δὲ οὗτος ὁ χειμὼν τοὺς τρόπους πᾶσι τοῖσι13 ἐν ἄλλοισι13 χωρίοισι13 γινομένοισι13 χειμῶσι, ἐν τῷ τὴν μὲν ὡραίην οὐϰ ὕει λόγου ἄξιον οὐδέν, τὸ δὲ ϑέρος ὕων οὐϰ ἀνιεῖ. βρονταί τε ἦμος τῇ ἄλλῃ γίνονταιп, τηνιϰαῦτα μὲν οὐ γίνονται, ϑέρεος δὲ ἐμϕιλαϕέες5· ἢν δὲ χειμῶνος βροντὴ γένηται, ὡς τέρας ϑωμάζεταιг· ὣς δὲ ϰαὶ ἢν σεισμὸς γένηται, ἤν τε ϑέρεος ἤν τε χειμῶνος, ἐν τῇ Σϰυϑιϰῇ τέρας νενόμισται. ἵπποι δὲ ἀνεχόμενοι ϕέρουσι τὸν χειμῶνα τοῦτον, ἡμίονοι δὲ οὐδὲ ὄνοι οὐϰ ἀνέχονται ἀρχήν· τῇ δὲ ἄλλῃ ἵπποι μὲν ἐν ϰρυμῷ ἑστεῶτες5 ἀποσϕαϰελίζουσι, ὄνοι δὲ ϰαὶ ἡμίονοι ἀνέχονται. 29. Δοϰέει5 δέ μοι ϰαὶ τὸ γένος τῶν βοῶν τὸ ϰόλον διὰ ταῦτα οὐ ϕύειν ϰέρεα18 αὐτόϑι· μαρτυρέει5 δέ μοι τῇ γνώμῃ ϰαὶ Ὁμήρου ἔπος ἐν Ὀδυσσηίῃ...
Ἱστοριῶν ἑβδομή
223. Ξέρξης δὲ ἐπεὶ ἡλίου ἀνατείλαντος σπονδὰς ἐποιήσατο, ἐπισχὼν χρόνον ἐςв ἀγορῆς1 ϰουм μάλιστα πληϑώρην πρόσοδον ἐποιέετο5· ϰαὶ γὰρ ἐπέσταλτο ἐξ Ἐπιάλτεω11 οὕτω· ἀπὸ γὰρ τοῦ ὄρεος ἡ ϰατάβασις συντομωτέρη1 τέ ἐστι ϰαὶ βραχύτερος ὁ χῶρος πολλὸν14 ἤ περ ἡ περίοδός τε ϰαὶ ἀνάβασις. οἵ τε δὴ βάρβαροι οἱ ἀμϕὶ Ξέρξην προσήισαν34 ϰαὶ οἱ ἀμϕὶ Λεωνίδην Ἕλληνες, ὡς τὴν ἐπὶ ϑανάτῳ ἔξοδον ποιεύμενοι4, ἤδη πολλῷ μᾶλλον ἢ ϰατ' ἀρχὰς ἐπεξήισαν34 ἐς τὸ εὐρύτερον τοῦ αὐχένος. τὸ μὲν γὰρ ἔρυμα τοῦ τείχεος ἐϕυλάσσετο, οἱ δὲ ἀνὰ τὰς προτέρας ἡμέρας ὑπεξιόντες ἐςв τὰ στεινόπορα2 ἐμάχοντο. τότε δὲ συμμίσγοντες ἔξω τῶν στεινῶν2. ἔπιπτον πλήϑει6 πολλοὶ τῶν βαρβάρων· ὄπισϑε γὰρ οἱ ἡγεμόνες τῶν τελέων ἔχοντες μάστιγας ἐῤῥάπιζον πάντα ἄνδρα, αἰεὶ ἐς τὸ πρόσω ἐποτρύνοντες. πολλοὶ μὲν δὴ ἐσέπιπτον αὐτῶν ἐς τὴν ϑάλασσαν ϰαὶ διεϕϑείροντο, πολλῷ δ' ἔτι πλεῦνες4 ϰατεπατέοντο5 ζωοὶ ὑπ' ἀλλήλων· ἦν δὲ λόγος οὐδεὶς τοῦ ἀπολλυμένου. ἅτε γὰρ ἐπιστάμενοι τὸν μέλλοντα σϕίσι ἔσεσϑαι ϑάνατον ἐϰ τῶν περιιόντων τὸ ὄρος, ἀπεδείϰνυντο ῥώμης ὅσον εἶχον μέγιστον ἐς τοὺς βαρβάρους, παραχρεώμενοί5 τε ϰαὶ ἀτέοντες. 224. Δόρατα μέν νυν τοῖσι13 πλέοσι αὐτῶν τηνιϰαῦτα ἤδη ἐτύγϰανε ϰατεηγότα, οἱ δὲ τοῖσι ξίϕεσι διεργάζοντο τοὺς Πέρσας. ϰαὶ Λεωνίδης τε ἐν τούτῳ τῷ πόνῳ πίπτει ἀνὴρ γενόμενος ἄριστος, ϰαὶ ἕτεροι μετ' αὐτοῦ ὀνομαστοὶ Σπαρτιητέων9, τῶν ἐγὼ ὡς ἀνδρῶν ἀξίων γενομένων ἐπυϑόμην τὰ οὐνόματα3, ἐπυϑόμην δὲ ϰαὶ ἁπάντων τῶν τριηϰοσίων1. ϰαὶ δὴ Περσέων9 πίπτουσι ἐνϑαῦταи ἄλλοι τε πολλοὶ ϰαὶ ὀνομαστοί, ἐν δὲ δὴ ϰαὶ Δαρείου δύο παῖδες... 225. Ξέρξεώ11 τε δὴ δύο ἀδελϕεοὶ5 ἐνϑαῦταи πίπτουσι μαχόμενοι, (ϰαὶ) ὑπὲρ τοῦ νεϰροῦ τοῦ Λεωνίδεω11 Περσέων9 τε ϰαὶ Λαϰεδαιμονίων ὠϑισμὸς ἐγίνετο11 πολλός14, ἐς ὃ τοῦτόν τε ἀρετῇ οἱ Ἕλληνες ὑπεξείρυσαν ϰαὶ ἐτρέψαντο τοὺς ἐναντίους τετράϰις. τοῦτο δὲ συνεστήϰεε5 μέχρι οὗ οἱ σὺν Ἐπιάλτῃ παρεγένοντο. ὡς δὲ τούτους ἥϰειν ἐπύϑοντο οἱ Ἕλληνες, ἐνϑεῦτενи ἤδη ἑτεροιοῦτο τὸ νεῖϰος· ἔς τε γὰρ τὸ στεινὸν τῆς ὁδοῦ ἀνεχώρεον5 ὀπίσω ϰαὶ παραμειψάμενοι τὸ τεῖχος ἐλϑόντες ἵζοντο ἐπὶ τὸν ϰολωνὸν πάντες ἁλέες οἱ ἄλλοι πλὴν Θηβαίων· ὁ δὲ ϰολωνός ἐστι ἐν τῇ ἐσόδῳв, ὅϰουм νῦν ὁ λίϑινος λέων ἕστηϰε ἐπὶ Λεωνίδῃ. ἐν τούτῳ σϕέας τῷ χώρῳ ἀλεξομένους μαχαίρῃσι10, τοῖσι13 αὐτῶν ἐτύγχανον ἔτι περιεοῦσαι, ϰαὶ χερσὶ ϰαὶ στόμασι ϰατέχωσαν οἱ βάρβαροι βάλλοντες, οἱ μὲν ἐξ ἐναντίης ἐπισπόμενοι ϰαὶ τὸ ἔρυμα τοῦ τείχεος συγχώσαντες, οἱ δὲ περιελϑόντες πάντοϑεν περισταδόν. 226. Λαϰεδαιμονίων δὲ ϰαὶ Θεσπιέων τοιούτων γενομένων ὅμως λέγεται ἄριστος ἀνὴρ γενέσϑαι Σπαρτιήτης1 Διηνέϰης· τὸν τόδε ϕασὶ εἰπεῖν τὸ ἔπος πρὶν ἢ συμμῖξαί σϕεας22 τοῖσι Μήδοισι13, πυϑόμενον πρός τευ τῶν Τρηχινίων ὡς ἐπεὰν οἱ βάρβαροι ἀπιέωσιк τὰ τοξεύματα, τὸν ἥλιον ὑπὸ τοῦ πλήϑεος τῶν ὀϊστῶν ἀποϰρύπτουσι· τοσοῦτο πλῆϑος αὐτῶν εἶναι· τὸν δὲ οὐϰ ἐϰπλαγέντα τούτοισι εἰπεῖν, ἐν ἀλογίῃ ποιεύμενον4 τὸ τῶν Μήδων πλῆϑος, ὡς πάντα σϕι ἀγαϑὰ ὁ Τρηχίνιος ξεῖνος ἀγγέλλοι, εἰ ἀποϰρυπτόντων τῶν Μήδων τὸν ἥλιον ὑπὸ σϰιῇ1 ἔσοιτο πρὸς αὐτοὺς ἡ μάχη ϰαὶ οὐϰ ἐν ἡλίῳ. ταῦτα μὲν ϰαὶ ἄλλα τοιουτότροπα ἔπεά ϕασι Διηνέϰεα τὸν Λαϰεδαιμόνιον λιπέσϑαι μνημόσυνα. 227. Μετὰ δὲ τοῦτον ἀριστεῦσαι λέγονται Λαϰεδαιμόνιοι δύο ἀδελϕεοί, Ἀλϕεός τε ϰαὶ Μάρων Ὀρσιϕάντου παῖδες. Θεσπιέων δὲ εὐδοϰίμεε5 μάλιστα τῷ οὔνομα3 ἦν Διϑύραμβος Ἁρματίδεω11. 228. Θαϕϑεῖσι δέ σϕι22 αὐτοῦ ταύτῃ τῇ περ ἔπεσον ϰαὶ τοῖσι13 πρότερον τελευτήσασι ἢ τοὺς ὑπὸ Λεωνίδεω11 ἀποπεμϕϑέντας οἴχεσϑαι, ἐπιγέγραπται γράμματα λέγοντα τάδε·
Μυριάσιν ποτὲ τῇδε τριηϰοσίαις1 ἐμάχοντο
Ἐϰ Πελοποννάσου χιλιάδες τέτορες.
Ταῦτα μὲν δὴ τοῖσι13 πᾶσι ἐπιγέγραπται, τοῖσι δὲ Σπαρτιήτῃσιa ἰδίῃ·
Ὦ ξεῖν'2, ἀγγέλλειν Λαϰεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
Κείμεϑα τοῖς ϰείνων25 ῥήμασι πειϑόμενοι.
Геродот (ок. 484-425) в своей «Истории», позже разделенной на 9 книг по числу муз, не только пишет о греко-персидских войнах (VII, 124-228, битва в Фермопильском ущелье), но и дает ценные сведения о Скифии (IV, 17-29, скифские племена в ссеверном Причерноморье). Цифры в греческом тексте обозначают ссылки на приложение «Гомеровский диалект», буквы — ссылки на приложение «Язык Геродота».
IV. 17. τοῦ Βορυσϑενεϊτέων ἐμπορίου имеется в виду Ольвия.
πρῶτοι к северу
οἱ согласовано не с ἔϑνος, а с ϰαλέονται.
Ἀλιζῶνες — они обитали в верховьях Южного Буга и к западу от него.
Νευροί — они, по-видимому, жили в верховьях Днепра. Некоторые современные исследователи считают их предками славян.
18. διαβάντι dativus relationis-iudicantis (как и ниже ἰόντι).
τρεῖς ἡμέραις ὁδοῦ — один день пути по Геродоту = 200 стадиям.
οἱ γεωργοὶ Σϰύϑαι — они жили по течению реки Припяти.
οὐδαμῶς Σϰυϑιϰόν — возможная территория андрофагов — к северу от современного Днепропетровска по восточному берегу Днестра.
20. ἐϰ τῶν τυϕλῶν — скифы ослепляли своих рабов; речь идет о детях скифских женщин, вступивших в отсутствие мужей в связь с рабами.
Κρημνοί — местонахождение этого торжища неизвестно.
Μελάγχλαινοι вероятно, жители в области реки Сейм.
21. Βουδῖνοι племя в низовье современного Дона.
22. Θυσσαγέται племя, жившее в верховьях современных Тагила и Печоры.
Ἰύρϰαι племя, жившее между современными Ахтубой и Волгой, по мнению В. Латышева, — предки уральских мадьяр.
23. λιϑώδης τέ ἐστι ϰαὶ τρηχέα в соленых степях находится твердая как камень кора.
ϕαλαϰροί по мнению С. Лурье, — предшественники башкир.
ποντιϰόν по-видимому, подорожник.
ἄσχυ у современных башкир есть кушанье «ахши».
Ἀργιπαῖοι (досл. «белоконные») кочевое племя.
25. Ἰσσηδόνων племя, жившее к востоку от Урала и Алтая, а также в современном Западном Туркестане; о них Геродот сообщает почти те же сведения, что и о массагетах в I книге.
δαῖτα В. Струве оспаривает свидетельство Геродота о поедании трупного мяса.
28. ἔνϑα в значении ὥστε ἐν αὐτῇ.
ἀϕόρητος οἷος γίγνεται ϰρυμός ассимиляция вм. ἀϕόρητον (ἐστιν), οἷος γίγνεται ϰρυμός.
Ἐντὸς τάγρου т.е. к западу от Киммерийского вала.
Σίνδους этот народ жил на восточном берегу Понта в районе современной Анапы.
VII. 223. ἐς ἀγορῆς... πληϑώρην = ἐς ἀγορὴν πληϑούσην — время, когда площадь полна народу, т.е. после полудня.
τὸ ἔρυμα τοῦ τείχεος и т. д.: эллины, ранее сражавшиеся у стен и не выходившие за теснины, теперь стали сражаться в более открытой местности.
При συμμίσγοντες, как и при ὑπεξιόντες, подразум. οἱ Ἕλληνες.
τοῦ ἀπολλυμένου в собирательном смысле.
ἀπεδείϰνυντο подразум. οἱ Ἕλληνες.
παραχρεώμενοι подразум. σωμάτων или ψυχῶν.
224. ἀξίων подразум. πυϑέσϑαι τὰ ὀνόματα αὐτῶν.
ἐν δέ = ἐν τούτοις δέ.
225. λέων очевидно, с намеком на имя царя Леонида.
ἐπί с дативом здесь: «в честь (кого-либо)».
226. τευ = τινὸς.
228. Эпитафии написаны элегическим двустишием (см. приложение «Стихосложение»), автором их считается Симонид Кеосский.
Πελοποννάσου и τέτορες дорические формы.
ἀγγέλλειν инфинитив в значении императива.
I, 22. ...ϰαὶ ἐς μὲν ἀϰρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυϑῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον ϕανεῖται· ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαϕὲς σϰοπεῖν ϰαὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖϑις ϰατὰ τὸ ἀνϑρώπειον τοιούτων ϰαὶ παραπλησίων ἔσεσϑαι, ὠϕέλιμα ϰρίνειν αὐτὰ ἀρϰούντως ἕξει. Κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀϰούειν ξύγϰειται.
II, 37. «Χρώμεϑα γὰρ πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ ὄντες τινὶ ἢ μιμούμενοι ἑτέρους. ϰαὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰϰεῖν δημοϰρατία ϰέϰληται, μέτεστι δὲ ϰατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάϕορα πᾶσι τὸ ἴσον, ϰατὰ δὲ τὴν ἀξίωσιν, ὡς ἕϰαστος ἔν τῳ εὐδοϰιμεῖ, οὐϰ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἐς τὰ ϰοινὰ ἢ ἀπ' ἀρετῆς προτιμᾶται, οὐδ' αὖ ϰατὰ πενίαν, ἔχων δέ τι ἀγαϑὸν δρᾶσαι τὴν πόλιν, ἀξιώματος ἀϕανείᾳ ϰεϰώλυται. ἐλευϑέρως δὲ τά τε πρὸς τὸ ϰοινὸν πολιτεύομεν ϰαὶ ἐς τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν ϰαϑ' ἡμέραν ἐπιτηδευμάτων ὑποψίαν, οὐ δι' ὀργῆς τὸν πέλας, εἰ ϰαϑ' ἡδονήν τι δρᾷ, ἔχοντες, οὐδὲ ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ τῇ ὄψει ἀχϑηδόνας προστιϑέμενοι. ἀνεπαχϑῶς δὲ τὰ ἴδια προσομιλοῦντες τὰ δημόσια διὰ δέος μάλιστα οὐ παρανομοῦμεν, τῶν τε αἰεὶ ἒν ἀρχῇ ὀντων ἀϰροάσει ϰαὶ τῶν νόμων, ϰαὶ μάλιστα αὐτῶν ὅσοι τε ἐπ' ὠϕελίᾳ τῶν ἀδιϰουμένων ϰεῖνται ϰαὶ ὅσοι ἄγραϕοι ὄντες αἰσχύνην ὁμολογουμένην ϕέρουσιν. 38. Καὶ μὴν ϰαὶ τῶν πόνων πλείστας ἀναπαύλας τῇ γνώμῃ ἐπορισάμεϑα, ἀγῶσι μέν γε ϰαὶ ϑυσίαις διετησίοις νομίζοντες, ἰδίαις δὲ ϰατασϰευαῖς εὐπρεπέσιν, ὧν ϰαϑ' ἡμέραν ἡ τέρψις τὸ λυπηρὸν ἐϰπλήσσει. ἐπεσέρχεται δὲ διὰ μέγεϑος τῆς πόλεως ἐϰ πάσης γῆς τὰ πάντα, ϰαὶ ξυμβαίνει ἡμῖν μηδὲν οἰϰειοτέρᾳ τῇ ἀπολαύσει τὰ αὐτοῦ ἀγαϑὰ γιγνόμενα ϰαρποῦσϑαι ἢ ϰαὶ τὰ τῶν ἄλλων ἀνϑρώπων. 39. Διαϕέρομεν δὲ ϰἀν ταῖς τῶν πολεμιϰῶν μελέταις τῶν ἐναντίων τοῖσδε. τήν τε γὰρ πόλιν ϰοινὴν παρέχομεν ϰαὶ οὐϰ ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν τινα ἢ μαϑήματος ἢ ϑεάματος, ὃ μὴ ϰρυϕϑὲν ἄν τις τῶν πολεμίων ἰδὼν ὠϕεληϑείη, πιστεύοντες οὐ ταῖς παρασϰευαῖς τὸ πλέον ϰαὶ ἀπάταις ἢ τῷ ἀϕ' ἡμῶν αὐτῶν ἐς τὰ ἔργα εὐψύχῳ· ϰαὶ ἐν ταῖς παιδείαις οἱ μὲν ἐπιπόνῳ ἀσϰήσει εὐϑὺς νέοι ὄντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται, ἡμεῖς δὲ ἀνειμένως διαιτώμενοι οὐδὲν ἧσσον ἐπὶ τοὺς ἰσοπαλεῖς ϰινδύνους χωροῦμεν. τεϰμήριον δέ· οὔτε γὰρ Λαϰεδαιμόνιοι ϰαϑ' ἑϰάστους, μεϑ' ἁπάντων δὲ ἐς τὴν γῆν ἡμῶν στρατεύουσι, τήν τε τῶν πέλας αὐτοὶ ἐπελϑόντες οὐ χαλεπῶς ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ τοὺς περὶ τῶν οἰϰείων ἀμυνομένους μαχόμενοι τὰ πλείω ϰρατοῦμεν· ἁϑρόᾳ τε τῇ δυνάμει ἡμῶν οὐδείς πω πολέμιος ἐνέτυχε διὰ τὴν τοῦ ναυτιϰοῦ τε ἅμα ἐπιμέλειαν ϰαὶ τὴν ἐν τῇ γῇ ἐπὶ πολλὰ ἡμῶν αὐτῶν ἐπίπεμψιν· ἢν δέ που μορίῳ τινὶ προσμείξωσι, ϰρατήσαντές τέ τινας ἡμῶν πάντας αὐχοῦσιν ἀπεῶσϑαι ϰαὶ νιϰηϑέντες ὑϕ' ἁπάντων ἡσσῆσϑαι. ϰαίτοι εἰ ῥᾳϑυμίᾳ μᾶλλον ἢ πόνων μελέτῃ ϰαὶ μὴ μετὰ νόμων τὸ πλέον ἢ τρόπων ἀνδρείας ἐϑέλομεν ϰινδυνεύειν, περιγίγνεται ἡμῖν τοῖς τε μέλλουσιν ἀλγεινοῖς μὴ προϰάμνειν, ϰαὶ ἐς αὐτὰ ἐλϑοῦσι μὴ ἀτολμοτέρους τῶν αἰεὶ μοχϑούντων ϕαίνεσϑαι, — ϰαὶ ἔν τε τούτοις τὴν πόλιν ἀξίαν εἶναι ϑαυμάζεσϑαι ϰαὶ ἔτι ἐν ἄλλοις· 40. ϕιλοϰαλοῦμέν τε γὰρ μετ' εὐτελείας ϰαὶ ϕιλοσοϕοῦμεν ἄνευ μαλαϰίας· πλούτῳ ϰαὶ ἔργου μᾶλλον ϰαιρῷ ἢ λόγου ϰόμπῳ χρώμεϑα, ϰαὶ τὸ πένεσϑαι οὐχ ὁμολογεῖν τινι αἰσχρόν, ἀλλὰ μὴ διαϕεύγειν ἔργῳ αἴσχιον. ἔνι τε τοῖς αὐτοῖς οἰϰείων ἅμα ϰαὶ πολιτιϰῶν ἐπιμέλεια ϰαὶ ἑτέροις [ἕτερα] πρὸς ἔργα τετραμμένοις τὰ πολιτιϰὰ μὴ ἐνδεῶς γνῶναι· μόνοι γὰρ τόν τε μηδὲν τῶνδε μετέχοντα οὐϰ ἀπράγμονα, ἀλλ' ἀχρεῖον νομίζομεν, ϰαὶ αὐτοὶ ἤτοι ϰρίνομέν γε ἢ ἐνϑυμούμεϑα ὀρϑῶς τὰ πράγματα, οὐ τοὺς λόγους τοῖς ἔργοις βλάβην ἡγούμενοι, ἀλλὰ μὴ προδιδαχϑῆναι μᾶλλον λόγῳ πρότερον ἢ ἐπὶ ἃ δεῖ ἔργῳ ἐλϑεῖν. διαϕερόντως γὰρ δὴ ϰαὶ τόδε ἔχομεν ὥστε τολμᾶν τε οἱ αὐτοὶ μάλιστα ϰαὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσομεν ἐϰλογίζεσϑαι· ὃ τοῖς ἄλλοις ἀμαϑία μὲν ϑράσος, λογισμὸς δὲ ὄϰνον ϕέρει. ϰράτιστοι δ' ἂν ψυχὴν διϰαίως ϰριϑεῖεν οἱ τὰ τε δεινὰ ϰαὶ ἡδέα σαϕέστατα γιγνώσϰοντες ϰαὶ διὰ ταῦτα μὴ ἀποτρεπόμενοι ἐϰ τῶν ϰινδύνων. ϰαὶ τὰ ἐς ἀρετὴν ἠναντιώμεϑα τοῖς πολλοῖς· οὐ γὰρ πάσχοντες εὖ, ἀλλὰ δρῶντες ϰτώμεϑα τοὺς ϕίλους. βεβαιότερος δὲ ὁ δράσας τὴν χάριν ὥστε ὠϕειλομένην δι' εὐνοίας ᾧ δέδωϰε σῴζειν· ὁ δὲ ἀντοϕείλων ἀμβλύτερος, εἰδὼς οὐϰ ἐς χάριν, ἀλλ' ἐς ὀϕείλημα τὴν ἀρετὴν ἀποδώσων. ϰαὶ μόνοι οὐ τοῦ ξυμϕέροντος μᾶλλον λογισμῷ ἢ τῆς ἐλευϑερίας τῷ πιστῷ ἀδεῶς τινα ὠϕελοῦμεν. 41. Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι ϰαὶ ϰαϑ' ἕϰαστον δοϰεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ' ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ' ἂν εἴδη ϰαὶ μετὰ χαρίτων μαλιστ' ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὐταρϰες παρέχεσϑαι. ϰαὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι ϰόμπος τάδε μᾶλλον ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήϑεια, αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐϰτησάμεϑα, σημαίνει. μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀϰοῆς ϰρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται, ϰαὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελϑόντι ἀγανάϰτησιν ἔχει ὑϕ' οἵων ϰαϰοπαϑεῖ, οὔτε τῷ ὑπηϰόῳ ϰατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ' ἀξίων ἄρχεται. μετὰ μεγάλων δὲ σημείων ϰαὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν ϰαὶ τοῖς ἔπειτα ϑαυμασϑησόμεϑα, ϰαὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε Ὁμήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίϰα τέρψει, τῶν δ' ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήϑεια βλάψει, ἀλλὰ πᾶσαν μὲν ϑάλασσαν ϰαὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ ϰαταναγϰάσαντες γενέσϑαι, πανταχοῦ δὲ μνημεῖα ϰαϰῶν τε ϰαὶ ἀγαϑῶν ἀίδια ξυγϰατοιϰίσαντες. περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως διϰαιοῦντες μὴ ἀϕαιρεϑῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, ϰαὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰϰὸς ἐϑέλειν ὑπὲρ αὐτῆς ϰάμνειν.»
Фукидид (ок. 460-395 гг. до н. э.) — автор «Истории Пелопоннесской войны» в восьми книгах, доведенной до 411 г. до н. э. Во вступлении Фукидид говорит о рационалистическом аспекте и точности своего исторического труда (I.22). Во 2-й книге (главы 35-46) приводится речь Перикла над воинами, павшими в первый год войны; эта речь — своего рода политическая программа афинской демократии периода ее расцвета.
I.22. τὸ μὴ μυϑῶδες — μή (а не οὐ) для передачи обобщающего смысла.
ϰρίνειν подразум. τούτους.
αὐτά т. е. «мое произведение».
ξύγϰεται т. е. ξυντέϑειται.
II.37. οὐ ζηλούσῃ... νόμους возможный намек на спартанские законы, заимствованные у Крита.
παράδειγμα... τινι по-видимому, для Элиды, Аргоса, Сиракуз.
ὄνομα аккузатив, т. к. при ϰέϰληται подразумевается подлежащее ἡ ἡμετέρα πολιτεία.
οἰϰεῖν подразум. ἡμᾶς.
οὐϰ... τὸ πλεῖον ἤ = ἧσσον ἤ т. е. οὐϰ ἀπὸ μέρους, ἀλλ' ἀπὸ ἀρετῆς.
ἔχων как будто этому предшествовало πένης μὲν ὤν.
τὰ δημόσια аккузатив внутреннего дополнения.
αὐτῶν genetivus partitivus.
ϕέρουσιν подразум. τοῖς παρανομοῦσι.
38. νομίζοντες в сочетании с дативом.
39. ταῖς μελέταις... τοῖσδε частое у Фукидида сочетание слов в дативе.
οἱ μέν т. е. спартанцы.
ἐν αὐτῶν genetivus partitivus, подразум. ἄνδρας.
ἐϑέλομεν есть другое чтение: ἐϑέλοιμεν.
τοῖς ἀλγεινοῖς dativus causae.
ἐς αὐτά подразум. τὰ ἀλγεινά.
перед εἶναι легко подразумевается οἶμαι, νομίζω, ϕημί, λέγω.
40. ἔργου ϰαιρῷ... λόγου ϰόμπῳ именная часть сказуемого к πλούτῳ.
οὐχ относится к αἰσχρόν.
ἔνι τοῖς αὐτοῖς подразум. ἐστί.
ἕτερα добавлено издателями на основании общего смысла.
ϰρίνομέν γε... ἐλϑεῖν речь идет об ἐϰϰλησία.
ἀλλὰ μὴ... конструкция для перевода: ἀλλὰ μᾶλλον (βλάβην ἡγούμενοι) μὴ πρότερον λόγῳ προδιδαχϑῆναι ἢ ἔργῳ ἐλϑεῖν...
διαϕερόντως подразум. τῶν ἄλλων.
μάλιστα относится к τολμᾶν и λογίζεσϑαι.
ἠναντιώμεϑα обратить внимание на перфект.
εὖ относится и к δρῶντες.
ὥστε по значению близко к ὡς.
41. σῶμα здесь в значении "личность".
ἄν относится к παρέχεσϑαι.
ἐν τῷ παρόντι в значении наречия.
ὑϕ' οἵων т. е. со стороны афинян.
τῷ πολεμίῳ и τῷ ὑπηϰόῳ единств. число в обобщающем значении.
τοῖς νῦν... τοῖς ἔπειτα dativus auctoris.
τῶν ἔργων относится и к ἡ ἀλήϑεια и к τὴν ὑπόνοιαν.
ἀλλὰ πᾶσαν спорно, чему противопоставляется οὐ προσδεόμενοι или παρασχόμενοι.
Κύρου Ἀνάβασις.
Первая книга
I.1. Δαρείου ϰαὶ Παρυσάτιδος γίγνονται παῖδες δύο, πρεσβύτερος μὲν Ἀρταξέρξης, νεώτερος δὲ Κῦρος· ἐπεὶ δὲ ἠσϑένει Δαρεῖος ϰαὶ ὑπώπτευε τελευτὴν τοῦ βίου, ἐβούλετο τὼ παῖδε ἀμϕοτέρω παρεῖναι. 2. ὁ μὲν οὖν πρεσβύτερος παρὼν ἐτύγχανε· Κῦρον δὲ μεταπέμπεται ἀπὸ τῆς ἀρχῆς ἧς αὐτὸν σατράπην ἐποίησε· ϰαὶ στρατηγὸν δὲ αὐτὸν ἀπέδειξε πάντων, ὅσοι εἰς Καστωλοῦ πεδίον ἁϑροίζονται. ἀναβαίνει [ἀνέβη] τριαϰοσίους, ἄρχοντα δὲ αὐτῶν Ξενίαν Παῤῥάσιον. 3. Ἐπεὶ δὲ ἐτελεύτησε Δαρεῖος ϰαὶ ϰατέστη εἰς τὴν βασιλείαν Ἀρταξέρξης, Τισσαϕέρνης διαβάλλει τὸν Κῦρον πρὸς τὸν ἀδελϕὸν ὡς ἐπιβουλεύοι αὐτῷ. ὁ δὲ πείϑεται ϰαὶ λαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποϰτενῶν· ἡ δὲ μήτηρ ἐξαιτησαμένη αὐτὸν ἀποπέμπει πάλιν ἐπὶ τὴν ἀρχὴν.
4. Ὁ δ' ὡς ἀπῆλϑε ϰινδυνεύσας ϰαὶ ἀτιμασϑείς, βουλεύεται, ὅπως μήποτε ἔτι ἔσται ἐπὶ τῷ ἀδελϕῷ, ἀλλά, ἢν δύνηται, βασιλεύσει ἀντ' ἐϰείνου. Παρύσατις μὲν δὴ ἡ μήτηρ ὑπῆρχε τῷ Κύρῳ, ϕιλοῦσα αὐτὸν μᾶλλον ἢ τὸν βασιλεύοντα Ἀρταξέρξην. 5. Ὅστις δ' ἀϕιϰνεῖτο τῶν παρὰ βασιλέως πρὸς αὐτὸν, πάντας οὕτω διατιϑεὶς ἀπεπέμπετο, ὥστε αὐτῷ μᾶλλον ϕίλους εἶναι ἢ βασιλεῖ. ϰαὶ τῶν παρ' ἑαυτῷ δὲ βαρβάρων ἐπεμελεῖτο ὡς πολεμεῖν τε ἱϰανοὶ εἴησαν ϰαὶ εὐνοϊϰῶς ἔχοιεν αὐτῷ. 6. Τὴν δὲ Ἑλληνιϰὴν δύναμιν ἥϑροιζεν ὡς μάλιστα ἐδύνατο ἐπιϰρυπτόμενος, ὅπως ὅτι ἀπαρασϰευότατον λάβοι βασιλέα.
Ὧδε οὖν ἐποιεῖτο τὴν συλλογὴν· ὁπόσας εἶχε ϕυλαϰὰς ἐν ταῖς πόλεσι παρήγγειλε τοῖς ϕρουράρχοις ἑϰάστοις λαμβάνειν ἄνδρας Πελοποννησίους ὅτι πλείστους ϰαὶ βελτίστους, ὡς ἐπιβουλεύοντος Τισσαϕέρνους ταῖς πόλεσι. ϰαὶ γὰρ ἦσαν αἱ Ἰωνιϰαὶ πόλεις Τισσαϕέρνους τὸ ἀρχαῖον ἐϰ βασιλέως δεδομέναι, τότε δὲ ἀϕειστήϰεσαν πρὸς Κῦρον πᾶσαι πλὴν Μιλήτου· 7. ἐν Μιλήτῳ δὲ Τισσαϕέρνης προαισϑόμενος τὰ αὐτὰ ταῦτα βουλευομένους, ἀποστῆναι πρὸς Κῦρον, τοὺς μὲν αὐτῶν ἀπέϰτεινε, τοὺς δ' ἐξέβαλεν. ὁ δὲ Κῦρος ὑπολαβὼν τοὺς ϕεύγοντας συλλέξας στράτευμα ἐπολιόρϰει Μίλητον ϰαὶ ϰατὰ γῆν ϰαὶ ϰατὰ ϑάλατταν, ϰαὶ ἐπειρᾶτο ϰατάγειν τοὺς ἐϰπεπτωϰότας. ϰαὶ αὕτη αὖ ἄλλη πρόϕασις ἦν αὐτῷ τοῦ ἁϑροίζειν στράτευμα. 8. Πρὸς δὲ βασιλέα πέμπων ἠξίου ἀδελϕὸς ὢν αὐτοῦ δοϑῆναι οἷ ταύτας τὰς πόλεις μᾶλλον ἢ Τισσαϕέρνην ἄρχειν αὐτῶν, ϰαὶ ἡ μήτηρ συνέπραττεν αὐτῷ ταῦτα· ὥστε βασιλεὺς τὴν μὲν πρὸς ἑαυτὸν ἐπιβουλὴν οὐϰ ᾐσϑάνετο, Τισσαϕέρνει δὲ ἐνόμιζε πολεμοῦντα αὐτὸν ἀμϕὶ τὰ στρατεύματα δαπανᾶν· ὥστε οὐδὲν ἤχϑετο αὐτῶν πολεμούντων. ϰαὶ γὰρ ὁ Κῦρος ἀπέπεμπε τοὺς γιγνομένους δασμοὺς βασιλεῖ ἐϰ τῶν πόλεων ὧν Τισσαϕέρνης [ἔτι] ἐτύγχανεν ἔχων.
9. Ἄλλο δὲ στράτευμα αὐτῷ συνελέγετο ἐν Χεῤῥονήσῳ τῇ ϰατ' ἀντιπέρας Ἀβύδου τόνδε τὸν τρόπον. Κλέαρχος Λαϰεδαιμόνιος ϕυγὰς ἦν· τούτῳ συγγενόμενος ὁ Κῦρος ἠγάσϑη τε αὐτὸν ϰαὶ δίδωσιν αὐτῷ μυρίους δαρειϰούς. ὃ δὲ λαβὼν τὸ χρυσίον στράτευμα συνέλεξεν ἀπὸ τούτων τῶν χρημάτων ϰαὶ ἐπολέμει ἐϰ Χεῤῥονήσου ὁρμώμενος τοῖς Θρᾳξὶ τοῖς ὑπὲρ Ἑλλήσποντον οἰϰοῦσι, ϰαὶ ὠϕέλει τοὺς Ἕλληνας· ὥστε ϰαὶ χρήματα συνεβάλλοντο αὐτῷ εἰς τὴν τροϕὴν τῶν στρατιωτῶν αἱ Ἑλλησποντιαϰαὶ πόλεις ἑϰοῦσαι. τοῦτο δ' αὖ οὕτω τρεϕόμενον ἐλάνϑανεν αὐτῷ τὸ στράτευμα.
10. Ἀρίστιππος δὲ ὁ Θετταλὸς ξένος ὢν ἐτύγχανεν αὐτῷ, ϰαὶ πιεζόμενος ὑπὸ τῶν οἴϰοι ἀντιστασιωτῶν ἔρχεται πρὸς τὸν Κῦρον ϰαὶ αἰτεῖ αὐτὸν εἰς δισχιλίους ξένους ϰαὶ τριῶν μηνῶν μισϑόν, ὡς οὕτως περιγενόμενος ἂν τῶν ἀντιστασιωτῶν. ὁ δὲ Κῦρος δίδωσιν αὐτῷ εἰς τετραϰισχιλίους ϰαὶ ἓξ μηνῶν μισϑόν, ϰαὶ δεῖται αὐτοῦ μὴ πρόσϑεν ϰαταλῦσαι πρὸς τοὺς ἀντιστασιώτας πρὶν ἂν αὐτῷ συμβουλεύσηται. οὕτω δὲ αὖ τὸ ἐν Θετταλίᾳ ἐλάνϑανεν αὐτῷ τρεϕόμενον στράτευμα.
11. Πρόξενον δὲ τὸν Βοιώτιον ξένον ὄντα ἐϰέλευσε λαβόντα ἄνδρας ὅτι πλείστους παραγενέσϑαι, ὡς ἐς Πισίδας βουλόμενος στρατεύεσϑαι, ὡς πράγματα παρεχόντων τῶν Πισιδῶν τῇ ἑαυτοῦ χώρᾳ.
Σοϕαίνετον δὲ τὸν Στυμϕάλιον ϰαὶ Σωϰράτην τὸν Ἀχαιόν, ξένους ὄντας ϰαὶ τούτους, ἐϰέλευσεν ἄνδρας λαβόντας ἐλϑεῖν ὅτι πλείστους, ὡς πολεμήσων Τισσαϕέρνει σὺν τοῖς ϕυγάσι τοῖς Μιλησίων. ϰαὶ ἐποίουν οὕτως οὗτοι.
II.1. Ἐπεὶ δ' ἐδόϰει ἤδη πορεύεσϑαι αὐτῷ ἄνω, τὴν μεν πρόϕασιν ἐποιεῖτο ὡς Πισίδας βουλόμενος ἐϰβαλεῖν παντάπασιν ἐϰ τῆς χώρας· ϰαὶ ἁϑροίζει ὡς ἐπὶ τούτους τό τε βαρβαριϰὸν ϰαὶ τὸ Ἑλληνιϰόν. ἐνταῦϑα ϰαὶ παραγγέλλει τῷ τε Κλεάρχῳ λαβόντι ἥϰειν ὅσον ἦν αὐτῷ στράτευμα, ϰαὶ τῷ Ἀριστίππῳ συναλλαγέντι πρὸς τοὺς οἴϰοι ἀποπέμψαι πρὸς ἑαυτὸν ὃ εἶχε στράτευμα· ϰαὶ Ξεννίᾳ τῷ Ἀρϰάδι, ὃς αὐτῷ προειστήϰει τοῦ ἐν ταῖς πόλεσι ξενιϰοῦ, ἥϰειν παραγγέλλει λαβόντα [τοὺς ἄλλους] πλὴν ὁπόσοι ἱϰανοὶ ἦσαν τὰς ἀϰροπόλεις ϕυλάττειν. 2. Ἐϰάλεσε δὲ ϰαὶ τοὺς Μίλητον πολιορϰοῦντας, ϰαὶ τοῦς ϕυγάδας ἐϰέλευσε σὺν αὐτῷ στρατεύεσϑαι, ὑποσχόμενος αὐτοῖς, εἰ ϰαλῶς ϰαταπράξειεν ἐϕ' ἃ ἐστρατεύετο, μὴ πρόσϑεν παύσασϑαι πρὶν αὐτοὺς ϰαταγάγοι οἴϰαδε. οἳ δὲ ἡδέως ἐπείϑοντο· ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ· ϰαὶ λαβόντες τὰ ὅπλα παρῆσαν εἰς Σάρδεις. 3. Ξεννίας μὲν δὴ τοὺς ἐϰ τῶν πόλεων λαβὼν παρεγένετο εἰς Σάρδεις ὁπλίτας εἰς τετραϰισχιλίους, Πρόξενος δὲ παρῆν ἔχων ὁπλίτας μὲν εἰς πενταϰοσίους ϰαὶ χιλίους, γυμνῆτας δὲ πενταϰοσίους, [Σοϕαίνετος δὲ ὁ Στυμϕάλιος ὁπλίτας ἔχων χιλίους], Σωϰράτης δὲ ὁ Ἀχαιὸς ὁπλίτας ἔχων ὡς πενταϰοσίους, Πασίων δὲ ὁ Μεγαρεὺς τριαϰοσίους μὲν ὁπλίτας, τριαϰοσίους δὲ πελταστὰς ἔχων παρεγένετο· ἦν δὲ ϰαὶ οὗτος ϰαὶ ὁ Σωϰράτης τῶν ἀμϕὶ Μίλητον στρατευομένων. οὗτοι μὲν εἰς Σάρδεις αὐτῷ ἀϕίϰοντο.
4. Τισσαϕέρνης δὲ ϰατανοήσας ταῦτα, ϰαὶ μείζονα ἡγησάμενος εἶναι ἢ ὡς ἐπὶ Πισίδας τὴν παρασϰευήν, πορεύεται ὡς βασιλέα ᾗ ἐδύνατο τάχιστα, ἱππέας ἔχων ὡς πενταϰοσίους. 5. Καὶ βασιλεὺς μὲν δὴ ἐπεὶ ἤϰουσε Τισσαϕέρνους τὸν Κύρου στόλον, ἀντιπαρεσϰευάζετο.
Κῦρος δὲ ἔχων οὓς εἴρηϰα ὡρμᾶτο ἀπὸ Σάρδεων· ϰαὶ ἐξελαύνει διὰ τῆς Λυδίας σταϑμοὺς τρεῖς παρασάγγας εἴϰοσι ϰαὶ δύο ἐπὶ τὸν Μαίανδρον ποταμόν. τούτου τὸ εὖρος δύο πλέϑρα· γέϕυρα δὲ ἐπῆν ἑπτὰ ἐζευγμένη πλοίοις. 6. Τοῦτον διαβὰς ἐξελαύνει διὰ Φρυγίας σταϑμὸν ἕνα παρασάγγας ὀϰτὼ εἰς Κολοσσάς, πόλιν οἰϰουμένην ϰαὶ εὐδαίμονα ϰαὶ μεγάλην. ἐνταῦϑα ἔμεινεν ἡμέρας ἑπτά· ϰαὶ ἧϰε Μένων Θετταλὸς ὁπλίτας ἔχων χιλίους ϰαὶ πελταστὰς πενταϰοσίους, Δόλοπας ϰαὶ Αἰνιᾶνας ϰαὶ Ὀλυνϑίους. 7. Ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς τρεῖς παρασάγγας εἴϰοσιν εἰς Κελαινάς, τῆς Φρυγίας πόλιν οἰϰουμένην, μεγάλην ϰαὶ εὐδαίμονα. ἐνταῦϑα Κύρῳ βασίλεια ἦν ϰαὶ παράδεισος μέγας ἀγρίων ϑηρίων πλήρης, ἃ ἐϰεῖνος ἐϑήρευεν ἀπὸ ἵππου, ὁπότε γυμνάσαι βούλοιτο ἑαυτόν τε ϰαὶ τοὺς ἵππους. διὰ μέσου δὲ τοῦ παραδείσου ῥεῖ ὁ Μαίανδρος ποταμός· αἱ δὲ πηγαὶ αὐτοῦ εἰσιν ἐϰ τῶν βασιλείων· ῥεῖ δὲ ϰαὶ διὰ τῆς Κελαινῶν πόλεως. 8. Ἔστι δὲ ϰαὶ μεγάλου βασιλέως βασίλεια ἐν Κελαιναῖς ἐρυμνὰ ἐπὶ ταῖς πηγαῖς τοῦ Μαρσύου ποταμοῦ ὑπὸ τῇ ἀϰροπόλει· ῥεῖ δὲ ϰαὶ οὗτος διὰ τῆς πόλεως ϰαὶ ἐμβάλλει εἰς τὸν Μαίανδρον· τοῦ δὲ Μαρσύου τὸ εὖρός ἐστιν εἴϰοσι ϰαὶ πέντε ποδῶν. ἐνταῦϑα λέγεται Ἀπόλλων ἐϰδεῖραι Μαρσύαν νιϰήσας ἐρίζοντά οἱ περὶ σοϕίας, ϰαὶ τὸ δέρμα ϰρεμάσαι ἐν τῷ ἄντρῳ ὅϑεν αἱ πηγαί· διὰ δὲ τοῦτο ὁ ποταμὸς ϰαλεῖται Μαρσύας. 9. Ἐνταῦϑα Ξέρξης, ὅτε ἐϰ τῆς Ἑλλάδος ἡττηϑεὶς [τῇ] μάχῃ ἀπεχώρει, λέγεται οἰϰοδομῆσαι ταῦτά τε τὰ βασίλεια ϰαὶ τὴν Κελαινῶν ἀϰρόπολιν. ἐνταῦϑα ἔμεινε Κῦρος ἡμέρας τριάϰοντα· ϰαὶ ἧϰε Κλέαρχος ὁ Λαϰεδαιμόνιος ϕυγὰς ἔχων ὁπλίτας χιλίους ϰαὶ πελταστὰς Θρᾷϰας ὀϰταϰοσίους ϰαὶ τοξότας Κρῆτας διαϰοσίους. ἅμα δὲ ϰαὶ Σῶσις παρῆν ὁ Συραϰόσιος ἔχων ὁπλίτας τριαϰοσίους, ϰαὶ Σοϕαίνετος Ἀρϰάδας ἔχων ὁπλίτας χιλίους. ϰαὶ ἐνταῦϑα Κῦρος ἐξέτασιν ϰαὶ ἀριϑμὸν τῶν Ἑλλήνων ἐποίησεν ἐν τῷ παραδείσῳ, ϰαὶ ἐγένοντο οἱ σύμπαντες ὁπλῖται μὲν μύριοι χίλιοι, πελτασταὶ δὲ ἀμϕὶ τοὺς δισχιλίους.
10. Ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς δύο παρασάγγας δέϰα εἰς Πέλτας, πόλιν οἰϰουμένην. ἐνταῦϑ' ἔμεινεν ἡμέρας τρεῖς· ἐν αἷς Ξεννίας ὁ Ἀρϰὰς τὰ Λύϰαια ἔϑυσε ϰαὶ ἀγῶνα ἔϑηϰε· τὰ δὲ ἆϑλα ἦσαν στλεγγίδες χρυσαῖ· ἐϑεώρει δὲ τὸν ἀγῶνα ϰαὶ Κῦρος. ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς δύο παρασάγγας δώδεϰα ἐς Κεράμων ἀγοράν, πόλιν οἰϰουμένην, ἐσχάτην πρὸς τῇ Μυσίᾳ χώρᾳ. 11. Ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς τρεῖς παρασάγγας τριάϰοντα εἰς Καΰστρου πεδίον, πόλιν οἰϰουμένην. ἐνταυϑ' ἔμεινεν ἡμέρας πέντε· ϰαὶ τοῖς στρατιώταις ὠϕείλετο μισϑὸς πλέον ἢ τριῶν μηνῶν, ϰαὶ πολλάϰις ἰόντες ἐπὶ τὰς ϑύρας ἀπῄτουν. ὃ δὲ ἐλπίδας λέγων διῆγε ϰαὶ δῆλος ἦν ἀνιώμενος· οὐ γὰρ ἦν πρὸς τοῦ Κύρου τρόπου ἔχοντα μὴ ἀποδιδόναι. 12. Ἐνταῦϑα ἀϕιϰνεῖται Ἐπύαξα ἡ Συεννέσιος γυνὴ τοῦ Κιλίϰων βασιλέως παρὰ Κῦρον· ϰαὶ ἐλέγετο Κύρῳ δοῦναι χρήματα πολλά. τῇ δ' οὖν στρατιᾷ τότε ἀπέδωϰε Κῦρος μισϑὸν τεττάρων μηνῶν. εἶχε δὲ ἡ Κίλισσα ϕυλαϰὴν [ϰαὶ ϕύλαϰας] περὶ αὐτὴν Κίλιϰας ϰαὶ Ἀσπενδίους· ἐλέγετο δὲ ϰαὶ συγγενέσϑαι Κῦρον τῇ Κιλίσσῃ.
13. Ἐντεῦϑεν δὲ ἐξελαύνει σταϑμοὺς δύο παρασάϕϕας δέϰα εἰς Θύμβριον, πόλιν οἰϰουμένην. ἐνταῦϑα ἦν παρὰ τὴν ὁδὸν ϰρήνη ἡ Μίδου ϰαλουμένη τοῦ Φρυγῶν βασιλέως, ἐϕ' ᾗ λέγεται Μίδας τὸν Σάτυρον ϑηρεῦσαι οἴνῳ ϰεράσας αὐτήν. 14. Ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς δύο παρασάγγας δέϰα εἰς Τυριάειον, πόλιν οἰϰουμένην. ἐνταῦϑα ἔμεινεν ἡμέρας τρεῖς. ϰαὶ λέγεται δεηϑῆναι ἡ Κίλισσα Κύρου ἐπιδεῖξαι τὸ στράτευμα αὐτῇ· βουλόμενος οὖν ἐπιδεῖξαι ἐξέτασιν ποιεῖται ἐν τῷ πεδίῳ τῶν Ἑλλήνων ϰαὶ τῶν βαρβάρων. 15. Ἐϰέλευσε δὲ τοὺς Ἕλληνας ὡς νόμος αὐτοῖς εἰς μάχην οὕτω ταχϑῆναι ϰαὶ στῆναι, συντάξαι δ' ἕϰαστον τοὺς ἑαυτοῦ. ἐτάχϑησαν οὖν ἐπὶ τεττάρων· εἶχε δὲ τὸ μὲν δεξιὸν Μένων ϰαὶ οἱ σὺν αὐτῷ, τὸ δὲ εὐώνυμον Κλέαρχος ϰαὶ οἱ [ἐξ] ἐϰείνου, τὸ δὲ μέσον οἱ ἄλλοι στρατηγοί· 16. ἐϑεώρει οὖν ὁ Κῦρος πρῶτον μὲν τοὺς βαρβάρους· οἳ δὲ παρήλαυνον τεταγμένοι ϰατὰ ἴλας ϰαὶ ϰατὰ τάξεις· εἶτα δὲ τοὺς Ἕλληνας, παρελαύνων ἐϕ' ἅρματος ϰαὶ ἡ Κίλισσα ἐϕ' ἁρμαμάξης. εἶχον δὲ πάντες ϰράνη χαλϰᾶ ϰαὶ χιτῶνας ϕοινιϰοῦς ϰαὶ ϰνημῖδας ϰαὶ τὰς ἀσπίδας ἐϰϰεϰαλυμμένας. 17. Ἐπειδὴ δὲ πάντας παρήλασε, στήσας τὸ ἅρμα πρὸ τῆς ϕάλαγγος μέσης, πέμψας Πίγρητα τὸν ἑρμηνέα παρὰ τοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἑλλήνων ἐϰέλευσε προβαλέσϑαι τὰ ὅπλα ϰαὶ ἐπιχωρῆσαι ὅλην τὴν ϕάλαγγα. οἳ δὲ ταῦτα προεῖπον τοῖς στρατιώταις· ϰαὶ ἐπεὶ ἐσάλπιγξε προβαλόμενοι τὰ ὅπλα ἐπῇσαν. ἐϰ δὲ τούτου ϑᾶττον προϊόντων σὺν ϰραυγῇ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου δρόμος ἐγένετο τοῖς στρατιώταις ἐπὶ τὰς σϰηνάς, τῶν δὲ βαρβάρων ϕόβος πολύς, 18. ϰαὶ ἥ τε Κίλισσα ἔϕυγεν ἐπὶ τῆς· ἁρμαμάξης ϰαὶ οἱ ἐϰ τῆς ἀγορᾶς ϰαταλιπόντες τὰ ὤνια ἔϕυγον. οἱ δὲ Ἕλληνες σὺν γέλωτι ἐπὶ τὰςσϰηνὰς ἦλϑον. ἡ δὲ Κίλισσα ἰδοῦσα τὴν λαμπρότητα ϰαὶ τὴν τάξιν τοῦ στρατεύματος ἐϑαύμασε. Κῦρος δὲ ἥσϑη τὸν ἐϰ τῶν Ἑλλήνων εἰς τοὺς βαρβάρους ϕόβον ἰδών.
19. Ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει σταϑμοὺς τρεῖς παρασάγγας εἴϰοσιν εἰς Ἰϰόνιον, τῆς Φρυγίας πόλιν ἐσχάτην. ἐνταῦϑα ἔμεινε τρεῖς ἡμέρας. ἐντεῦϑεν ἐξελαύνει διὰ τῆς Λυϰαονίας σταϑμοὺς πέντε παρασάγγας τριάϰοντα. ταύτην τὴν χώραν ἐπέτρεψε διαρπάσαι τοῖς Ἕλλησιν ὡς πολεμίαν οὖσαν. 20. Ἐντεῦϑεν Κῦρος τὴν Κίλισσαν εἰς τὴν Κιλιϰίαν ἀποπέμπει τὴν ταχίστην ὁδόν· ϰαὶ συνέπεμψεν αὐτῇ [στρατιώτας] οὓς Μένων εἶχε ϰαὶ αὐτόν. Κῦρος δὲ μετὰ τῶν ἄλλων ἐξελαύνει διὰ Καππαδοϰίας σταϑμοὺς τέτταρας παρασάγγας εἴϰοσι ϰαὶ πέντε πρὸς Δάνα, πόλιν οἰϰουμένην, μεγάλην ϰαὶ εὐδαίμονα. ἐνταῦϑα ἔμειναν ἡμέρας τρεῖς· ἐν ᾧ Κῦρος ἀπέϰτεινεν ἄνδρα Πέρσην Μεγαϕέρνην, ϕοινιϰιστὴν βασίλειον, ϰαὶ ἕτερόν τινα [τῶν ὑπάρχων] δυνάστην, αἰτιασάμενος ἐπιβουλεύειν αὐτῷ.
21. Ἐντεῦϑεν ἐπειρῶντο εἰσβάλλειν εἰς τὴν Κιλιϰίαν· ἡ δὲ εἰσβολὴ ἦν [ὁδός] ἁμαξιτὸς ὀρϑία ἰσχυρῶς ϰαὶ ἀμήχανον εἰσελϑεῖν στρατεύματι, εἴ τις ἐϰώλυεν. ἐλέγετο δὲ ϰαὶ Συέννεσις εἶναι ἐπὶ τῶν ἄϰρων ϕυλάττων τὴν εἰσβολήν· διὸ ἔμειναν ἡμέραν ἐν τῷ πεδίῳ. τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἧϰεν ἄγγελος λέγων ὅτι λελοιπὼς εἴη Συέννεσις τὰ ἄϰρα, ἐπεὶ ᾔσϑετο ὅτι τὸ Μένωνος στράτευμα ἤδη ἐν Κιλιϰίᾳ ἦν εἴσω τῶν ὀρέων, ϰαὶ ὅτι τριήρεις ἤϰουε περιπλεούσας ἀπ' Ἰωνίας εἰς Κιλιϰίαν Ταμὼν ἔχοντα τὰς Λαϰεδαιμονίων ϰαὶ αὐτοῦ Κύρου. 22. Κῦρος δ' οὖν ἀνέβη ἐπὶ τὰ ὄρη οὐδενὸς ϰωλύοντος, ϰαὶ εἶδε τὰς σϰηνὰς οὗ οἱ Κίλιϰες ἐϕύλαττον. ἐντεῦϑεν δὲ ϰατέβαινεν εἰς πεδίον μέγα ϰαὶ ϰαλόν, ἐπίῤῥυτον, ϰαὶ δένδρων παντοδαπῶν σύμπλεων ϰαὶ ἀμπέλων· πολὺ δὲ ϰαὶ σήσαμον ϰαὶ μελίνην ϰαὶ ϰέγχρον ϰαὶ πυροὺς ϰαὶ ϰριϑὰς ϕέρει. ὄρος δ' αὐτὸ περιεῖχεν ὀχυρὸν ϰαὶ ὑψηλὸν πάντῃ ἐϰ ϑαλάττης εἰς ϑάλατταν. 23. Καταβὰς δὲ διὰ τούτου τοῦ πεδίου ἤλασε σταϑμοὺς τέτταρας παρασάγγας πέντε ϰαὶ εἴϰοσιν εἰς Ταρσούς, τῆς Κιλιϰίας πόλιν μεγάλην ϰαὶ εὐδαίμονα, οὗ ἦν τὰ Συεννέσιος βασίλεια τοῦ Κιλίϰων βασιλέως· διὰ μέσου δὲ τῆς πόλεως ῥεῖ ποταμὸς Κύδνος ὄνομα, εὖρος δύο πλέϑρων. 24. Ταύτην τὴν πόλιν ἐξέλιπον οἱ ἐνοιϰοῦντες μετὰ Συεννέσιος εἰς χωρίον ὀχυρὸν ἐπὶ τὰ ὄρη πλὴν οἱ τὰ ϰαπηλεῖα ἔχοντες· ἔμειναν δὲ ϰαὶ οἱ παρὰ τὴν ϑάλατταν οἰϰοῦντες ἐν Σόλοις ϰαὶ ἐν Ἰσσοῖς.
25. Ἐπύαξα δὲ ἡ Συεννέσιος γυνὴ προτέρα Κύρου πέντε ἡμέραις εἰς Ταρσοὺς ἀϕίϰετο· ἐν δὲ τῇ ὑπερβολῇ τῶν ὀρῶν τῇ εἰς τὸ πεδίον δύο λόχοι τοῦ Μένωνος στρατεύματος ἀπώλοντο· οἳ μὲν ἔϕασαν ἁρπάζοντάς τι ϰαταϰοπῆναι ὑπὸ τῶν Κιλίϰων, οἳ δὲ ὑπολειϕϑέντας ϰαὶ οὐ δυναμένους εὑρεῖν τὸ ἄλλο στράτευμα οὐδὲ τὰς ὁδοὺς εἶτα πλανωμένους ἀπολέσϑαι· ἦσαν δ' οὖν οὗτοι ἑϰατὸν ὁπλῖται. 26. Οἱ δ' ἄλλοι ἐπεὶ ἧϰον, τήν τε πόλιν τοὺς Ταρσοὺς διήρπασαν, διὰ τὸν ὄλεϑρον τῶν συστρατιωτῶν ὀργιζόμενοι, ϰαὶ τὰ βασίλεια τὰ ἐν αὐτῇ. Κῦρος δ' ἐπεὶ εἰσήλασεν εἰς τὴν πόλιν, μετεπέμπετο τὸν Συέννεσιν πρὸς ἑαυτόν· ὃ δ' οὔτε πρότερον οὐδενί πω ϰρείττονι ἑαυτοῦ εἰς χεῖρας ἐλϑεῖν ἔϕη οὔτε τότε Κύρῳ ἰέναι ἤϑελε, πρὶν ἡ γυνὴ αὐτὸν ἔπεισε ϰαὶ πίστεις ἔλαβε. 27. Μετὰ δὲ ταῦτα ἐπεὶ συνεγένοντο ἀλλήλοις, Συέννεσις μὲν ἔδωϰε Κύρῳ χρήματα πολλὰ εἰς τὴν στρατιάν, Κῦρος δὲ ἐϰείνῳ δῶρα ἃ νομίζεται παρὰ βασιλεῖ τίμια, ἵππον χρυσοχάλινον ϰαὶ στρεπτὸν χρυσοῦν ϰαὶ ψέλια ϰαὶ ἀϰινάϰην χρυσοῦν ϰαὶ στολὴν Περσιϰήν, ϰαὶ τὴν χώραν μηϰέτι διαρπάζεσϑαι· τὰ δὲ ἡρπασμένα ἀνδράποδα ἤν που ἐντυγχάνωσιν, ἀπολαμβάνειν.
VIII. 21. Κῦρος δ' ὁρῶν τοὺς Ἕλληνας νιϰῶντας τὸ ϰαϑ' αὑτοὺς ϰαὶ διώϰοντας, ἡδόμενος ϰαὶ προσϰυνούμενος ἤδη ὡς βασιλεὺς ὑπὸ τῶν ἀμϕ' αὐτόν, οὐδ' ὡς ἐξήχϑη διώϰειν, ἀλλὰ συνεσπειραμένην ἔχων τὴν τῶν σὺν ἑαυτῷ ἑξαϰοσίων ἱππέων τάξιν ἐπεμελεῖτο ὅ,τι ποιήσει βασιλεύς. ϰαὶ γὰρ ᾔδει αὐτὸν ὅτι μέσον ἔχοι τοῦ Περσιϰοῦ στρατεύματος. 22. Καὶ πάντες δ' οἱ τῶν βαρβάρων ἄρχοντες μέσον ἔχοντες τὸ αὑτῶν ἡγοῦνται, νομίζοντες οὕτω ϰαὶ ἐν ἀσϕαλεστάτῳ εἶναι, ἢν ᾖ ἡ ἰσχὺς αὐτῶν ἑϰατέρωϑεν, ϰαὶ εἴ τι παραγγεῖλαι χρῄζοιεν, ἡμίσει ἂν χρόνῳ αἰσϑάνεσϑαι τὸ στράτευμα. 23. Καὶ βασιλεὺς δὴ τότε μέσον ἔχων τῆς αὑτοῦ στρατιᾶς ὅμως ἔξω ἐγένετο τοῦ Κύρου εὐωνύμου ϰέρατος. ἐπεὶ δ' οὐδεὶς αὐτῷ ἐμάχετο ἐϰ τοῦ ἀντίου οὐδὲ τοῖς αὐτοῦ τεταγμένοις ἔμπροσϑεν, ἐπέϰαμπτεν ὡς εἰς ϰύϰλωσιν.
24. Ἔνϑα δὴ Κῦρος, δείσας μὴ ὄπισϑεν γενόμενος ϰαταϰόψῃ τὸ Ἑλληνιϰὸν, ἐλαύνει ἀντίος· ϰαὶ ἐμβαλὼν σὺν τοῖς ἑξαϰοσίοις νιϰᾷ τοὺς πρὸ βασιλέως τεταγμένους ϰαὶ εἰς ϕυγὴν ἔτρεψε τοὺς ἑξαϰισχιλίους, ϰαὶ ἀποϰτεῖναι λέγεται αὐτὸς τῇ ἑαυτοῦ χειρὶ Ἀρταγέρσην τὸν ἄρχοντα αὐτῶν. 25. Ὡς δ' ἡ τροπὴ ἐγένετο, διασπείρονται ϰαὶ οἱ Κύρου ἑξαϰόσιοι εἰς τὸ διώϰειν ὁρμήσαντες, πλὴν πάνυ ὀλίγοι ἀμϕ' αὐτὸν ϰατελείϕϑησαν, σχεδὸν οἱ ὁμοτράπεζοι ϰαλούμενοι. 26. Σὺν τούτοις δὲ ὢν ϰαϑορᾷ βασιλέα ϰαὶ τὸ ἀμϕ' ἐϰεῖνον στῖϕος· ϰαὶ εὐϑὺς οὐϰ ἠνέσχετο, ἀλλ' εἰπὼν «Τὸν ἄνδρα ὁρῶ» ἵετο ἐπ' αὐτὸν ϰαὶ παίει ϰατὰ τὸ στέρνον ϰαὶ τιτρώσϰει διὰ τοῦ ϑώραϰος, ὥς ϕησι Κτησίας ὁ ἰατρός, [ὃς] ϰαὶ ἰάσασϑαι αὐτὸς τὸ τραῦμά ϕησι.
27. Παίοντα δ' ἀυτὸν ἀϰοντίζει τις παλτῷ ὑπὸ τὸν ὀϕϑαλμὸν βιαίως· ϰαὶ ἐνταῦϑα μαχόμενοι ϰαὶ βασιλεὺς ϰαὶ Κῦρος ϰαὶ οἱ ἀμϕ' αὐτοὺς ὑπὲρ ἑϰατέρου, ὁπόσοι μὲν τῶν ἀμϕὶ βασιλέα ἀπέϑνῃσϰον, Κτησίας λέγει· παρ' ἐϰείνῳ γὰρ ἦν· Κῦρος δὲ αὐτός τε ἀπέϑανε ϰαὶ ὀϰτὼ οἱ ἄριστοι τῶν περὶ αὐτὸν ἔϰειντο ἐπ' αὐτῷ. 28. Ἀρταπάτης δ' ὁ πιστότατος αὐτῷ τῶν σϰηπτούχων ϑεράπων λέγεται, ἐπειδὴ πεπτωϰότα εἶδε Κῦρον, ϰαταπηδήσας ἀπὸ τοῦ ἵππου περιπεσεῖν αὐτῷ. 29. Καὶ οἳ μέν ϕασι βασιλέα ϰελεῦσαί τινα ἐπισϕάξαι αὐτὸν Κύρῳ, οἳ δ' ἑαυτὸν ἐπισϕάξασϑαι σπασάμενον τὸν ἀϰινάϰην· εἶχε γὰρ χρυσοῦν· ϰαὶ στρεπτὸν δ' ἐϕόρει ϰαὶ ψέλια ϰαὶ τἆλλα ὥσπερ οἱ ἄριστοι Περσῶν· ἐτετίμητο γὰρ ὑπὸ Κύρου δι' εὔνοιάν τε ϰαὶ πιστότητα.
Четвертая книга.
VII. 21. Καὶ ἀϕιϰνοῦνται ἐπὶ τὸ ὄρος τῇ πέμπτῃ ἡμέρᾳ· ὄνομα δὲ τῷ ὄρει ἦν Θήχης. ἐπεὶ δὲ οἱ πρῶτοι ἐγένοντο ἐπὶ τοῦ ὄρους, ϰραυγὴ πολλὴ ἐγένετο. 22. Ἀϰούσας δὲ ὁ Ξενοϕῶν ϰαὶ οἱ ὀπισϑοϕύλαϰες ᾠήϑησαν ἔμπροσϑεν ἄλλους ἐπιτίϑεσϑαι πολεμίους· εἵποντο γὰρ ὄπισϑεν ἐϰ τῆς ϰαιομένης χώρας, ϰαὶ αὐτῶν οἱ ὀπισϑοϕύλαϰες ἀπέϰτεινάν τέ τινας ϰαὶ ἐζώγρησαν ἐνέδραν ποιησάμενοι, ϰαὶ γέῤῥα ἔλαβον δασειῶν βοῶν ὠμοβόεια ἀμϕὶ τὰ εἴϰοσιν. 23. Ἐπειδὴ δὲ βοὴ πλείων τε ἐγίγνετο ϰαὶ ἐγγύτερον ϰαὶ οἱ ἀεὶ ἐπιόντες ἔϑεον δρόμῳ ἐπὶ τοὺς ἀεὶ βοῶντας ϰαὶ πολλῷ μείζων ἐγίγνετο ἡ βοὴ ὅσῳ δὴ πλείους ἐγίγνοντο, ἐδόϰει δὴ μεῖζόν τι εἶναι τῷ Ξενοϕῶντι, 24. ϰαὶ ἀναβὰς ἐϕ' ἵππον ϰαὶ Λύϰιον ϰαὶ τοὺς ἱππέας ἀναλαβὼν παρεβοήϑει· ϰαὶ τάχα δὴ ἀϰούουσι βοώντων τῶν στρατιωτῶν «Θάλαττα ϑάλαττα» ϰαὶ παρεγγυώντων. ἔνϑα δὴ ἔϑεον πάντες ϰαὶ οἱ ὀπισϑοϕύλαϰες, ϰαὶ τὰ ὑποζύγια ἠλαύνετο ϰαὶ οἱ ἵπποι. 25. Ἐπεὶ δὲ ἀϕίϰοντο πάντες ἐπὶ τὸ ἄϰρον, ἐνταῦϑα δὴ περιέβαλλον ἀλλήλους ϰαὶ στρατηγοὺς ϰαὶ λοχαγοὺς δαϰρύοντες. ϰαὶ ἐξαπίνης ὅτου δὴ παρεγγυήσαντος οἱ στρατιῶται ϕέρουσι λίϑους ϰαὶ ποιοῦσι ϰολωνὸν μέγαν.
Ксенофонт Афинский (ок. 430 — 355 гг. до н. э.) — ученик Сократа, друг Кира Младшего и Агесилая, автор многих трудов по философии, политике, истории, военному делу, экономике. В «Анабасисе» описывается возвращение в 401 г. до н. э. на родину из Персии десяти тысяч греков-наемников Кира Младшего. В первой книге говорится о походе Кира против царствующего брата Артаксеркса (I – II), о битве при Кунаксах, в которой Кир погиб (VIII, 21–29); в четвертой книге речь идет о выходе греков — после долгих изнурительных странствий — к Понту Эвксинскому в районе Трапезунта (VII, 21–25).
1-я книга.
I,1. Δαρείου ϰαὶ Παρυσάτιδος genetivus originis.
γίγνονται praesens historicum.
2. παρὼν ἐτύγχανε см.§158.
τῆς ἀρχῆς Лидии, Великой Фригии, Каппадокии.
ἀϑροίζονται для смотра.
3. ἐπιβουλεύοι оптатив после praesens historicum διαβάλλει.
συλλαμβάνει в каузативном значении: «велит схватить».
4. ὡς = ἐπεί.
ἐπί «под властью».
5. τῶν παρὰ βασιλέως = παρὰ βασιλέως τῶν παρὰ βασιλεῖ.
πάντας после ὅστις согласовано по смыслу.
εὐνοϊϰῶς ἔχοιεν — ἔχειν с наречием = εἶναι.
6. ὁπόσας и т. д. — конструкция для перевода: παρήγγειλε τοῖς ϕρουράρχοις ἑϰάστοις (τῶν ϕυλάϰων), ὁπόσας εἶχεν ἐν ταῖς πόλεσιν.
ὡς ἐπιβουλεύοντος причина, приводимая действующим лицом (а не автором).
Τισσαϕέρνους genetivus possessivus.
ἐϰ = ὑπό.
7. βουλευομένους подразум. Μιλησίους (accusativus cum participio).
ἐπολιόρϰει imperf. de conatu.
αὕτη обратное согласование подлежащего с именной частью сказуемого.
8. πέμπων подразум. ἄγγελον.
ἀδελϕὸς ὤν для перевода = ἀδελϕῷ ὄντι.
ὧν = ἅς (attractio pronominis relativi).
9. τρεϕόμενον ἐλάνϑανεν см. §158.
10. ξένος человек, с которым заключен священный договор взаимного гостеприимства и поддержки.
ὡς οὕτως περιγενόμενος ἄν — ὡς с причастием для обозначения субъективной оценки причины; сочетание причастия с ἄν casus potentialis.
ϰαταλῦσαι подраз. πόλεμον.
II.1. πλὴν ὁπόσοι = πλὴν τοσούτων, ὁπόσοι.
αὐτῷ = Κύρῳ.
ἐϕ' ἅ = ταῦτα, ἐϕ' ἅ.
4. αὐτῷ dat. commodi.
μείζονα ... παρασϰευήν полностью было бы: μείζονα ἢ ὡς ἂν ἦν.
ὡς βασιλέα — ὡς с аккузативом в значении «к» употребляется только при существительных и местоимениях, обозначающих лицо.
5. οὕς = τούτους οὕς.
7. ὁπότε βούλοιτο optat. iterat.
διὰ μέσου τοῦ παραδείσου — μέσου в значении существительного «середина».
8. οἷ = ἑαυτῷ.
9. τῇ μάχῃ имеется в виду битва при Саламине.
11. δῆλος ἦν ἀνιώμενος nominativus cum participio.
15. νόμος αὐτοῖς подразум. τάττεσϑαι.
ἕϰαστον т. е. στρατηγόν.
ἐπὶ τεττάρων почетыре человека в глубину.
16. ἐϰϰεϰαλυμμένας во время марша щиты были покрыты кожаными чехлами.
17. παρήλασε в переходном значении.
μέσης в значении существительного.
ἐσάλπιγξε подразум. σαλπιγϰτής.
ἐϰ τούτου подразум. τοῦ χρόνου.
τοῖς στρατιώταις соединение dativus possessivus с dativus auctoris.
20. ἐν ᾧ = ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ.
21. ᾔσϑετο, ὅτι дополнение.
ὅτι (= ἐπεί) ... ἤϰουε причина.
23. ὄνομα acc. limitationis.
24. ἐξέλιπον ... εἰς покинули и (подраз.) ушли.
26. ἔλαβον подлежащее Συέννεσις.
VIII,21. ᾔδει αὐτόν, ὅτι подлежащее придаточного предложения перенесено в управляющее в виде дополнения (пролепсис).
22. ἂν αἰσϑάνεσϑαι, ἄν c inf. = optat. c ἄν.
24. ϰαταϰόψῃ т. е. βασιλεύς.
29. τινά подлежащее к ἀποσϕάξαι.
τἆλλα знаки отличия.
4-я книга.
VII,21. τὸ ὄρος артикль подчеркивает, что речь идет об уже известной горе, с которой видно море.
Θήχης Диодор (XIV, 29) называет эту гору «Хений». Путь эллинов к трапезунду шел, вероятно, по перевалу Зигана в Северо-Анатолийских горах.
22. ἄλλους объясняется последующим εἵποντο γὰρ ... χώρας.
αὐτῶν относится к τινάς.
δασειῶν βοῶν собств. δερμάτων βοῶν.
23. ὅσῳ без ожидавшегося τοσούτῳ.
25. ὅτου аттракция вместо τινός, ὅστις δὴ ἦν.
LXV. Ταῦτ' εἰπὼν ἐϰεῖνος μὲν ἀνίστατο εἰς οἴϰημά τι ὡς λουσόμενος, ϰαὶ ὁ Κρίτων εἵπετο αὐτῷ, ἡμᾶς δ' ἐϰέλευε περιμένειν. περιεμένομεν οὖν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς διαλεγόμενοι περὶ τῶν εἰρημένων ϰαὶ ἀνασϰοποῦντες, τοτὲ δ' αὖ περὶ τῆς ξυμϕορᾶς διεξιόντες, ὅση ἡμῖν γεγονυῖα εἴη, ἀτεχνῶς ἡγούμενοι ὥσπερ πατρὸς στερηϑέντες διάξειν ὀρϕανοὶ τὸν ἔπειτα βίον. ἐπειδὴ δὲ ἐλούσατο ϰαὶ ἠνέχϑη παρ' αὐτὸν τὰ παιδία — δύο γὰρ αὐτῷ υἱεῖς σμιϰροὶ ἦσαν, εἷς δὲ μέγας — ϰαὶ αἱ οἰϰεῖαι γυναῖϰες ἀϕίϰοντο, ἐϰείναις ἐναντίον τοῦ Κρίτωνος διαλεχϑείς τε ϰαὶ ἐπιστείλας ἅττα ἐβούλετο, τὰς μὲν γυναῖϰας ϰαὶ τὰ παιδία ἀπιέναι ἐϰέλευσεν, αὐτὸς δὲ ἧϰε παρ' ἡμᾶς. ϰαὶ ἦν ἤδη ἐγγὺς ἡλίου δυσμῶν· χρόνον γὰρ πολὺν διέτριψεν ἔνδον. ἐλϑὼν δ' ἐϰαϑέζετο λελουμένος, ϰαὶ οὐ πολλὰ μετὰ ταῦτα διελέχϑη, ϰαὶ ἧϰεν ὁ τῶν ἕνδεϰα ὑπηρέτης ϰαὶ στὰς παρ' αὐτόν· «ὦ Σώϰρατες, — ἔϕη, — οὐ ϰαταγνώσομαι σοῦ ὅπερ ἄλλων ϰαταγιγνώσϰω, ὅτι μοι χαλεπαίνουσι ϰαὶ ϰαταρώνται, ἐπειδὰν αὐτοῖς παραγγέλλω πίνειν τὸ ϕάρμαϰον ἀναγϰαζόντων τῶν ἀρχόντων. σὲ δὲ ἐγὼ ϰαὶ ἄλλως ἔγνωϰα ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ γενναιότατον ϰαὶ πρᾳότατον ϰαὶ ἄριστον ἄνδρα ὄντα τῶν πώποτε δεῦρο ἀϕιϰομένων. ϰαὶ δὴ ϰαὶ νῦν εὖ οἶδ' ὅτι οὐϰ ἐμοὶ χαλεπαίνεις, γιγνώσϰεις γὰρ τοὺς αἰτίους, ἀλλὰ ἐϰείνοις. νῦν, οἶσϑα γὰρ ἃ ἦλϑον ἀγγέλλων, χαῖρέ τε ϰαὶ πειρῶ ὡς ῥᾷστα ϕέρειν τὰ ἀναγϰαῖα.» ϰαὶ ἅμα δαϰρύσας μεταστρεϕόμενος ἀπῄει. ϰαὶ ὁ Σωϰράτης ἀναβλέψας πρὸς αὐτόν· «ϰαὶ σύ, — ἔϕη, — χαῖρε, ϰαὶ ἡμεῖς ταῦτα ποιήσομεν.» ϰαὶ ἅμα πρὸς ἡμᾶς· «ὡς ἀστεῖος, — ἔϕη, — ὁ ἄνϑρωπος· ϰαὶ παρὰ πάντα μοι τὸν χρόνον προσῄει ϰαὶ διελέγετο ἐνίοτε ϰαὶ ἦν ἀνδρῶν λῷστος, ϰαὶ νῦν ὡς γενναίως με ἀποδαϰρύει. ἀλλ' ἄγε δή, ὦ Κρίτων, πειϑώμεϑα αὐτῷ, ϰαὶ ἐνεγϰάτω τις τὸ ϕάρμαϰον, εἰ τέτριπται· εἰ δὲ μή, τριψάτω ὁ ἄνϑρωπος.» ϰαὶ ὁ Κρίτων· «ἀλλ' οἶμαι, — ἔϕη, — ἔγωγε, ὦ Σώϰρατες, ἔτι ἥλιον εἶναι ἐπὶ τοῖς ὄρεσιν ϰαὶ οὔπω δεδυϰέναι. ϰαὶ ἅμα ἐγὼ οἶδα ϰαὶ ἄλλους πάνυ ὀψὲ πίνοντας, ἐπειδὰν παραγγελϑῇ αὐτοῖς δειπνήσαντάς τε ϰαὶ πιόντας εὖ μάλα, ϰαὶ ξυγγενομένους γ' ἐνίους ὧν ἂν τύχωσιν ἐπιϑυμοῦντες. ἀλλὰ μηδὲν ἐπείγου· ἔτι γὰρ ἐγχωρεῖ.» ϰαὶ ὁ Σωϰράτης· «εἰϰότως γε, — ἔϕη, — ὦ Κρίτων, ἐϰεῖνοί τε ταῦτα ποιοῦσιν, οὓς σὺ λέγεις, οἴονται γὰρ ϰερδαίνειν ταῦτα ποιήσαντες, ϰαὶ ἔγωγε ταῦτα εἰϰότως οὐ ποιήσω· οὐδὲν γὰρ οἶμαι ϰερδαίνειν ὀλίγον ὕστερον πιὼν ἄλλο γε ἢ γέλωτα ὀϕλήσειν παρ' ἐμαυτῷ, γλιχόμενος τοῦ ζῆν ϰαὶ ϕειδόμενος οὐδενὸς ἔτι ἐνόντος. ἀλλ' ἴϑι, — ἔϕη, — πιϑοῦ ϰαὶ μῆ ἄλλως ποίει.»
LXVI. Καὶ ὁ Κρίτων ἀϰούσας ἔνευσε τῷ παιδὶ πλησίον ἑστῶτι, ϰαὶ ὁ παῖς ἐξελϑὼν ϰαὶ συχνὸν χρόνον διατρίψας ἧϰεν ἄγων τὸν μέλλοντα διδόναι τὸ ϕάρμαϰον, ἐν ϰύλιϰι ϕέροντα τετριμμένον· ἰδὼν δὲ ὁ Σωϰράτης τὸν ἄνϑρωπον· «εἶεν, — ἔϕη, — ὦ βέλτιστε, σὺ γὰρ τούτων ἐπιστήμων, τί χρὴ ποιεῖν;» «οὐδὲν ἄλλο, — ἔϕη, — ἢ πιόντα περιιέναι, ἕως ἄν σου βάρος ἐν τοῖς σϰέλεσι γένηται, ἔπειτα ϰαταϰεῖσϑαι· ϰαὶ οὕτως αὐτὸ ποιήσει.» ϰαὶ ἅμα ὤρεξε τὴν ϰύλιϰα τῷ Σωϰράτει· ϰαὶ ὃς λαβὼν ϰαὶ μάλα ἵλεως, ὦ Ἐχέϰρατες, οὐδὲν τρέσας οὐδὲ διαϕϑείρας οὔτε τοῦ χρώματος οὔτε τοῦ προσώπου, ἀλλ', ὥσπερ εἰώϑει, ταυρηδὸν ὑποβλέψας πρὸς τὸν ἄνϑρωπον· «τί λέγεις, — ἔϕη, — περὶ τοῦδε τοῦ πώματος πρὸς τὸ ἀποσπεῖσαί τινι; ἔξεστιν ἢ οὔ;» «τοσοῦτον, — ἔϕη, — ὦ Σώϰρατες, τρίβομεν, ὅσον οἰόμεϑα μέτριον εἶναι πιεῖν.» «μανϑάνω, — ἦ δ' ὅς — ἀλλ' εὔχεσϑαί γέ που τοῖς ϑεοῖς ἔξεστί τε ϰαὶ χρή, τὴν μετοίϰησιν τὴν ἐνϑένδε ἐϰεῖσε εὐτυχῆ γενέσϑαι· ἃ δὴ ϰαὶ ἐγὼ εὔχομαί τε ϰαὶ γένοιτο ταύτῃ.» ϰαὶ ἅμ' εἰπὼν ταῦτα ἐπισχόμενος ϰαὶ μάλα εὐχερῶς ϰαὶ εὐϰόλως ἐξέπιεν, ϰαὶ ἡμῶν οἱ πολλοὶ τέως μὲν ἐπιειϰῶς οἷοί τε ἦσαν ϰατέχειν τὸ μὴ δαϰρύειν, ὡς δὲ εἴδομεν πίνοντά τε ϰαὶ πεπωϰότα, οὐϰέτι, ἀλλ' ἐμοῦ γε βίᾳ ϰαὶ αὐτοῦ ἀσταϰτὶ ἐχώρει τὰ δάϰρυα, ὥστε ἐγϰαλυψάμενος ἀπέϰλαιον ἐμαυτόν· οὐ γὰρ δὴ ἐϰεῖνόν γε, ἀλλὰ τὴν ἐμαυτοῦ τύχην, οἵου ἀνδρὸς ἑταίρου ἐστερημένος εἴην. ὁ δὲ Κρίτων ἔτι πρότερος ἐμοῦ. ἐπειδὴ οὺχ οἷός τ' ἦν ϰατέχειν τὰ δάϰρυα, ἐξανέστη. Ἀπολλόδωρος δὲ ϰαὶ ἐν τῷ ἔμπροσϑεν χρόνῳ οὐδὲν ἐπαύετο δαϰρύων, ϰαὶ δὴ ϰαὶ τότε ἀναβρυχησάμενος ϰλαίων ϰαὶ ἀγαναϰτῶν οὐδένα ὅντινα οὐ ϰατέϰλασε τῶν παρόντων πλήν γε αὐτοῦ Σωϰράτους. ἐϰεῖνος δέ· «οἷα, — ἔϕη, — ποιεῖτε, ὦ ϑαυμάσιοι. ἐγὼ μέντοι οὐχ ἥϰιστα τούτου ἕνεϰα τὰς γυναῖϰας ἀπέπεμψα, ἵνα μὴ τοιαῦτα πλημμελοῖεν· ϰαὶ γὰρ ἀϰήϰοα, ὅτι ἐν εὐϕημίᾳ χρὴ τελευτᾶν. ἀλλ' ἡσυχίαν τε ἄγετε ϰαὶ ϰαρτερεῖτε.» ϰαὶ ἡμεῖς ἀϰούσαντες ᾐσχύνϑημέν τε ϰαὶ ἐπέσχομεν τοῦ δαϰρύειν. ὁ δὲ περιελϑών, ἐπειδή οἱ βαρύνεσϑαι ἔϕη τὰ σϰέλη, ϰατεϰλίϑη ὕπτιος· οὕτω γὰρ ἐϰέλευεν ὁ ἄνϑρωπος· ϰαὶ ἅμα ἐϕαπτόμενος αὐτοῦ οὗτος ὁ δοὺς τὸ ϕάρμαϰον, διαλιπὼν χρόνον ἐπεσϰόπει τοὺς πόδας ϰαὶ τὰ σϰέλη, ϰἄπειτα σϕόδρα πιέσας αὐτοῦ τὸν πόδα ἤρετο, εἰ αἰσϑάνοιτο· ὁ δ' οὐϰ ἔϕη· ϰαὶ μετὰ τοῦτο αὖϑις τὰς ϰνήμας· ϰαὶ ἐπανιὼν οὕτως ἡμῖν ἐπεδείϰνυτο, ὅτι ψύχοιτό τε ϰαὶ πηγνῦτο. ϰαὶ αὐτὸς ἥπτετο ϰαὶ εἶπεν, ὅτι, ἐπειδὰν πρὸς τῇ ϰαρδίᾳ γένηται αὐτῷ, τότε οἰχήσεται. ἤδη οὖν σχεδόν τι αὐτοῦ ἦν τὰ περὶ τὸ ἦτρον ψυχόμενα, ϰαὶ ἐϰϰαλυψάμενος — ἐνεϰεϰάλυπτο γάρ — εἶπεν, ὃ δὴ τελευταῖον ἐϕϑέγξατο· «ὦ Κρίτων, — ἔϕη, — τῷ Ἀσϰληπιῷ ὀϕείλομεν ἀλεϰτρυόνα· ἀλλὰ ἀπόδοτε ϰαὶ μὴ ἀμελήσητε.» «ἀλλὰ ταῦτα, — ἔϕη, — ἔσται, ὁ Κρίτων· ἀλλ' ὅρα, εἴ τι ἄλλο λέγεις.» ταῦτα ἐρομένου αὐτοῦ οὐδὲν ἔτι ἀπεϰρίνατο, ἀλλ' ὀλίγον χρόνον διαλιπὼν ἐϰινήϑη τε ϰαὶ ὁ ἄνϑρωπος ἐξεϰάλυψεν αὐτόν, ϰαὶ ὃς τὰ ὄμματα ἔστησεν· ἰδὼν δὲ ὁ Κρίτων ξυνέλαβε τὸ στόμα ϰαὶ τοὺς ὀϕϑαλμούς.
Платон (427 — 347 гг. до н.э.) — крупнейший представитель объективного идеализма в античной философии. Сохранилось свыше 40 трудов Платона: трактатов, диалогов, мемуаров; в них философ идет от воспоминаний о Сократе к изложению собственного учения. В заключительных главах "Федона" (55 - 56) описывается смерть Сократа.
LXV. τὰ παιδία старший сын — Лампрокл, другие — Софрониск и Менексен.
ἐναντίον относится к τοῦ Κρίτωνος.
τῶν ἕνδεϰα эти лица наблюдали за исполнением судебных приговоров.
τῶν ἀϕιϰομένων genetivus comparationis при превосходной степени ἄριστον.
ἅ относится к ἀγγέλλων.
πάντα τὸν χρόνον (а не τὸν πάντα χρόνον) для обозначения определенного отрезка времени.
ὧν аттракция вм. τούτοις, ὧν.
ἐγχωρεῖ подразум. ὁ χρόνος.
LXVI. τὸ ϕάρμαϰον каков был яд, Платон не говорит; обыкновенно пирменялась цикута (ϰώνειον).
ἦ аттический имперфект = ἔϕη.
οὐδένα ὅντινα οὐ аттракция вм. οὐδείς (ἐστιν) ὅντινα οὐ.
οὐχ ἥϰιστα = μάλιστα.
οὐϰ ἔϕη "ответил, что нет" (досл.: "не ответил").
πήγνυτο ἀλεϰτρύονα в награду за смерть как исцеление от болезни, с которой Сократ сравнивает жизнь.
ἐϰινήϑη "вздрогнул".
Ἀριστοτέλους Ἀϑηναίων πολιτεία.
VI,1. Κύριος δὲ γενόμενος τῶν πραγμάτων Σόλων τόν τε δῆμον ἠλευϑέρωσε ϰαὶ ἐν τῷ παρόντι ϰαὶ εἰς τὸ μέλλον ϰωλύσας ἐπὶ τοῖς σώμασιν δανείζειν ϰαὶ χρεῶν ἀποϰοπὰς ἐποίησε ϰαὶ τῶν ἰδίων ϰαὶ τῶν δημοσίων, ἃς σεισάχϑειαν ϰαλοῦσιν, ὡς ἀποσεισάμενοι τὸ βάρος. Ἐν οἷς πειρῶνταί τινες διαβάλλειν αὐτόν·... VII,3. Τιμήματα διεῖλεν εἰς τέτταρα τέλη, εἰς πενταϰοσιομέδιμνον ϰαὶ ἱππέα ϰαὶ ζευγίτην ϰαὶ ϑῆτα. Καὶ τὰς μὲν οὔσας ἀρχὰς ἀπένειμεν ἄρχειν ἐϰ πενταϰοσιομεδίμνων ϰαὶ ἱππέων ϰαὶ ζευγιτῶν, τοὺς ἐννέα ἄρχοντας ϰαὶ τοὺς ταμίας ϰαὶ τοὺς πωλητὰς ϰαὶ τοὺς ἕνδεϰα ϰαὶ τοὺς ϰωλαϰρέτας, ἑϰάστοις ἀνὰ λόγον τῷ μεγέϑει τοῦ τιμήματος ἀποδιδοὺς τὴν ἀρχήν. Τοῖς δὲ τὸ ϑητιϰὸν τελοῦσιν ἐϰϰλησίας ϰαὶ διϰαστηρίων μετέδωϰε μόνον. Ἔδει δὲ τελεῖν πενταϰοσιομέδιμνον μέν, ὃς ἂν ἐϰ τῆς οἰϰείας ποιῇ πενταϰόσια μέτρα τὰ συνάμϕω ξηρὰ ϰαὶ ὑγρά, ἱππάδα τοὺς τριαϰόσια ποιοῦντας, ὡς δ' ἔνιοί ϕασι τοὺς ἱπποτροϕεῖν δυναμένους. Ζευγίσιον δ' ἔδει τελεῖν τοὺς διαϰόσια τὰ συνάμϕω ποιοῦντας· τοὺς δ' ἄλλους ϑητιϰόν, οὐδεμιᾶς μετέχοντας ἀρχῆς.
VIII,1. Τὰς δ' ἀρχὰς ἐποίησε ϰληρωτὰς ἐϰ προϰρίτων, οὓς ἑϰάστη προϰρίνειε τῶν ϕυλῶν. Προύϰρινεν δ' εἰς τοὺς ἐννέα ἄρχοντας ἑϰάστῃ δέϰα, ϰαὶ ἐϰ τούτων ἐϰλῆρουν· ὅϑεν ἔτι διαμένει ταῖς ϕυλαῖς τὸ δέϰα ϰληροῦν ἑϰάστην, εἶτ' ἐϰ τούτων ϰυαμεύειν... 4. Βουλὴν δ' ἐποίησε τετραϰοσίους, ἑϰατὸν ἐξ ἑϰάστης τῆς ϕυλῆς, τὴν δὲ τῶν Ἀρεοπαγιτῶν ἔταξεν ἐπὶ τὸ νομοϕυλαϰεῖν, ὥσπερ ὑπῆρχεν ϰαὶ πρότερον ἐπίσϰοπος οὖσα τῆς πολιτείας, ἣ τά τε ἄλλα τὰ πλεῖστα ϰαὶ τὰ μέγιστα τῶν πολιτιϰῶν διετήρει ϰαὶ τοὺς ἁμαρτάνοντας ηὔϑυνεν ϰυρία οὖσα ϰαὶ ζημιοῦν ϰαὶ ϰολάζειν, ϰαὶ τὰς ἐϰτείσεις ἀνέϕερεν εἰς πόλιν, οὐϰ ἐπιγράϕουσα τὴν πρόϕασιν τοῦ ἐϰτίνεσϑαι, ϰαὶ τοὺς ἐπὶ ϰαταλύσει τοῦ δήμου συνισταμένους ἔϰρινεν Σόλωνος ϑέντος νόμον εἰσαγγελίας περὶ αὐτῶν.
IX,1. Τὰ μὲν οὖν περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦτον εἶχε τὸν τρόπον. Δοϰεῖ δὲ τῆς Σόλωνος πολιτείας τρία τάδ' εἶναι τὰ δημοτιϰώτατα· πρῶτον μὲν ϰαὶ μέγιστον τὸ μὴ δανείζειν ἐπὶ τοῖς σώμασιν, ἔπειτα τὸ ἐξεῖναι τῷ βουλομένῳ τιμωρεῖν ὑπὲρ τῶν ἀδιϰουμένων, τρίτον δέ, ᾧ μάλιστά ϕασιν ἰσχυϰέναι τὸ πλῆϑος, ἡ εἰς τὸ διϰαστήροιν ἔϕεσις· ϰύριος γὰρ ὢν ὁ δῆμος τῆς ψήϕου ϰύριος γίγνεται τῆς πολιτείας.
Аристотель (384 — 322 гг. до н.э.) величайший философ-энциклопедист; сохранилось свыше 40 его сочинений по философии, этике, эстетике, политике, истории, естественным наукам. В "Афинской политии" (VI — IX) даются сведения о законодательстве Солона.
VI,1. ἐν οἷς "именно насчет этого" (сильнее, чем ἐν τούτοις).
VII,3. τιμήματα без дополнения (подразум. "имущество").
μὲν οὔσας есть и другие чтения: μὲν πολλάς, μεγίστας и просто μέν.
4. ἐϰ τῆς οἰϰείας подразум. γῆς.
ζευγίσιον подразум. τέλος.
VIII,1. ϰληρωτὰς ἐϰ προϰρίτων интересные сведения о двустепенности выборов: голосовании в первой инстанции и жеребьевке во второй.
βουλήν без артикля, т.к. речь идет о новом учреждении.
εἰσαγγελίας позже исангелия — донос в народное собрание о государственном преступлении.
IX. ἐξεῖναι = ἐξουσίαν εἶναι.
1. Πολλοὶ μοι προσεληλύϑασιν, ὦ ἄνδρες διϰασταί, ϑαυμάζοντες, ὅτι ἐγὼ τῶν σιτοπωλῶν ἐν τῇ βουλῇ ϰατηγόρουν, ϰαὶ λέγοντες, ὅτι ὑμεῖς, εἰ ὡς μάλιστα αὐτοὺς ἀδιϰεῖν ἡγεῖσϑε, οὐδὲν ἧττον ϰαὶ τοὺς περὶ τούτων λόγους ποιουμένους συϰοϕαντεῖν νομίζετε. ὅϑεν οὖν ἠνάγϰασμαι ϰατηγορεῖν αὐτῶν, περὶ τούτων πρῶτον εἰπεῖν βούλομαι.
2. Ἐπειδὴ γὰρ οἱ πρυτάνεις ἀπέδοσαν εἰς τὴν βουλὴν περὶ αὐτῶν, οὕτως ὠργίσϑησαν αὐτοῖς, ὥστε ἔλεγόν τινες τῶν ῥητόρων ὡς ἀϰρίτους αὐτοὺς χρὴ τοῖς ἕνδεϰα παραδοῦναι ϑανάτῳ ζημιῶσαι. Ἡγούμενος δὲ ἐγὼ δεινὸν εἶναι τοιαῦτα ἐϑίζεσϑαι ποιεῖν τὴν βουλήν, ἀναστὰς εἶπον, ὅτι μοι δοϰοίη ϰρίνειν τοὺς σιτοπώλας ϰατὰ τὸν νόμον, νομίζων, εἰ μέν εἰσιν ἄξια ϑανάτου εἰργασμένοι, ὑμᾶς οὐδὲν ἧττον ἡμῶν γνώσεσϑαι τὰ δίϰαια, εἰ δὲ μηδὲν ἀδιϰοῦσιν, οὐ δεῖν αὐτοὺς ἀϰρίτους ἀπολωλέναι. 3. Πεισϑείσης δὲ τῆς βουλῆς ταῦτα, διαβάλλειν ἐπεχείρουν με λέγοντες ὡς ἐγὼ σωτηρίας ἕνεϰα τῆς τῶν σιτοπωλῶν τοὺς λόγους τούτους ἐποιούμην. Πρὸς μὲν οὖν τὴν βουλήν, ὅτ' ἦν αὐτοῖς ἡ ϰρίσις, ἔργῳ ἀπελογησάμην· τῶν γὰρ ἄλλων ἡσυχίαν ἀγόντων ἀναστὰς αὐτῶν ϰατηγόρουν, ϰαὶ πᾶσι ϕανερὸν ἐποίησα, ὅτι οὐχ ὑπὲρ τούτων ἔλεγον, ἀλλὰ τοῖς νόμοις τοῖς ϰειμένοις ἐβοήϑουν. 4. Ἠρξάμην μὲν οὖν τούτων ἕνεϰα, δεδιὼς τὰς αἰτίας· αἰσχρὸν δ' ἡγουμαι πρότερον παύσασϑαι, πρὶν ἂν ὑμεῖς περὶ αὐτῶν ὅ τι ἂν βούλησϑε ψηϕίσησϑε.
5. Καὶ πρῶτον μὲν ἀνάβητε. εἰπὲ σὺ ἐμοί, μέτοιϰος εἶ; Ναί. Μετοιϰεῖς δὲ πότερον ὡς πεισόμενος τοῖς νόμοις τοῖς τῆς πόλεως, ἢ ὡς ποιήσων, ὅ τι ἂν βούλῃ; Ὡς πεισόμενος. ῎Αλλο τι οὖν ἀξιοῖς ἢ ἀποϑανεῖν, εἴ τι πεποίηϰας παρὰ τοὺς νόμους, ἐϕ' οἷς ϑάνατος ἡ ζημία; Ἔγωγε. Ἀπόϰριναι δή μοι, εἰ ὁμολογεῖς πλείω σῖτον συμπρίασϑαι πεντήϰοντα ϕορμῶν, ὧν ὁ νόμος ἐξεῖναι ϰελεύει. Ἐγὼ τῶν ἀρχόντων ϰελευόντων συνεπριάμην.
6. Ἐὰν μὲν τοίνυν ἀποδείξῃ, ὦ ἄνδρες διϰασταί, ὡς ἔστι νόμος, ὃς ϰελεύει τοὺς σιτοπώλας συνωνεῖσϑαι τὸν σῖτον, ἐὰν οἱ ἄρχοντες ϰελεύωσιν, ἀποψηϕίσασϑε· εἰ δὲ μή, δίϰαιον ὑμᾶς ϰαταψηϕίσασϑαι. Ἡμεῖς γὰρ ὑμῖν παρεσχόμεϑα τὸν νόμον, ὃς ἀπαγορεύει μηδένα τῶν ἐν τῇ πόλει πλείω σῖτον πεντήϰοντα ϕορμῶν συνωνεῖσϑαι.
7. Χρῆν μὲν τοίνυν, ὦ ἄνδρες διϰασταί, ἱϰανὴν εἶναι ταύτην τὴν ϰατηγορίαν, ἐπειδὴ οὗτος μὲν ὁμολογεῖ συμπρίασϑαι, ὁ δὲ νόμος ἀπαγορεύων ϕαίνεται, ὑμεῖς δὲ ϰατὰ τοὺς νόμους ὀμωμόϰατε ψηϕιεῖσϑαι· ὅμως δ' ἵνα πεισϑῆτε, ὅτι ϰαὶ ϰατὰ τῶν ἀρχόντων ψεύδονται, ἀνάγϰη διὰ μαϰροτέρων εἰπεῖν περὶ αὐτῶν. 8. Ἐπειδὴ γὰρ οὗτοι τὴν αἰτίαν εἰς ἐϰείνους ἀνέϕερον, παραϰαλέσαντες τοὺς ἄρχοντας ἠρωτῶμεν. Καὶ οἱ μὲν νῦν οὐδὲν ἔϕασαν εἰδέναι τοῦ πράγματος, ῎Ανυτος δ' ἔλεγεν ὡς τοῦ προτέρου χειμῶνος, ἐπειδὴ τίμιος ἦν ὁ σῖτος, τούτων ὑπερβαλλόντων ἀλλήλους ϰαὶ πρὸς σϕᾶς αὐτοὺς μαχομένων συμβουλεύσειεν αὐτοῖς παύσασϑαι ϕιλονιϰοῦσιν, ἡγούμενος συμϕέρειν ὑμῖν τοῖς παρὰ τούτων ὠνουμένοις ὡς ἀξιώτατον τούτους πρίασϑαι· δεῖν γὰρ αὐτοὺς ὀβολῷ μόνον πωλεῖν τιμιώτερον. 9. Ὡς τοίνυν οὐ συμπριαμένους ϰαταϑέσϑαι ἐϰέλευεν αὐτούς, ἀλλὰ μὴ ἀλλήλοις ἀντωνεῖσϑαι συνεβούλευεν, αὐτὸν ὑμῖν ῎Ανυτον μάρτυρα παρέξομαι.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Καὶ [ὡς] οὗτος μὲν ἐπὶ τῆς προτέρας βουλῆς τούτους εἶπε τοὺς λόγους, οὗτοι δ' ἐπὶ τῆσδε συνωνούμενοι ϕαίνονται.
10. Ὅτι μὲν τοίνυν οὐχ ὑπὸ τῶν ἀρχόντων ϰελευσϑέντες συνεπρίαντο τὸν σῖτον, ἀϰηϰόατε· ἡγοῦμαι δ', ἐὰν ὡς μάλιστα περὶ τούτων ἀληϑῆ λέγωσιν, οὐχ ὑπὲρ αὑτῶν αὐτοὺς ἀπολογήσεσϑαι, ἀλλὰ τούτων ϰατηγορήσειν· περὶ γὰρ ὧν εἰσι νόμοι διαῤῥήδην γεγραμμένοι, πῶς οὐ χρὴ διδόναι δίϰην ϰαὶ τοὺς μὴ πειϑομένους ϰαὶ τοὺς ϰελεύοντας τούτοις τἀναντία πράττειν;
11. Ἀλλὰ γάρ, ὦ ἄνδρες διϰασταί, οἴομαι αὐτοὺς ἐπὶ μὲν τούτῳ τῷ λόγῳ οὐϰ ἐλεήσεσϑαι· ἴσως δ' ἐροῦσιν, ὧσπερ ϰαὶ ἐν τῇ βουλῇ, ὡς ἐπ' εὐνοίᾳ τῆς πόλεως συνεωνοῦντο τὸν σῖτον, ἵν' ὡς ἀξιώτατον ὑμῖν πωλοῖεν. Μέγιστον δ' ὑμῖν ἐρῶ ϰαὶ περιϕανέστατον τεϰμήριον, ὅτι ψεύδονται. 12. Ἐχρῆν γὰρ αὐτούς, εἴπερ ὑμῶν ἕνεϰα ἔπραττον ταῦτα, ϕαίνεσϑαι τῆς αὐτῆς τιμῆς πολλὰς ἡμέρας πωλοῦντας, ἕως ὁ συνεωνημένος αὐτοὺς ἐπέλιπε· νῦν δ' ἐνίοτε τῆς αὐτῆς ἡμέρας ἐπώλουν δραχμῇ τιμιώτερον, ὥσπερ ϰατὰ μέδιμνον συνωνούμενοι. Καὶ τούτων ὑμᾶς μάρτυρας παρέχομαι. 13. Δεινὸν δέ μοι δοϰεῖ εἶναι, εἰ ὅταν μὲν εἰσϕορὰν εἰσενεγϰεῖν δέῃ, ἣν πάντες εἴσεσϑαι μέλλουσιν, οὐϰ ἐϑέλουσιν, ἀλλὰ πενίαν προϕασίζονται, ἐϕ' οἷς δὲ ϑάνατός ἐστιν ἡ ζημία ϰαὶ λαϑεῖν αὐτοῖς συνέϕερε, ταῦτα ἐπ' εὐνοίᾳ ϕασὶ τῇ ὑμετέρᾳ παρανομῆσαι. Καίτοι πάντες ἐπίστασϑε, ὅτι τούτοις ἥϰιστα προσήϰει τοιούτους ποιεῖσϑαι λόγους. Τἀναντία γὰρ αὐτοῖς ϰαὶ τοῖς ἄλλοις συμϕέρει· τότε γὰρ πλεῖστα ϰερδαίνουσιν, ὅταν ϰαϰοῦ τινος ἀπαγγελϑέντος τῇ πόλει τίμιον τὸν σῖτον πωλῶσιν. 14. Οὕτω δ' ἄσμενοι τὰς συμϕορὰς τὰς ὑμετέρας ὁρῶσιν, ὥστε τὰς μὲν πρότεροι τῶν ἄλλων πυνϑάνονται, τὰς δ' αὐτοὶ λογοποιοῦσιν, ἢ τὰς ναῦς διεϕϑάρϑαι τὰς ἐν τῷ Πόντῳ, ἢ ὑπὸ Λαϰεδαιμονίων ἐϰπλεούσας συνειλῆϕϑαι, ἢ τὰ ἐμπόρια ϰεϰλῇσϑαι, ἢ τὰς σπονδὰς μέλλειν ἀποῤῥηϑήσεσϑαι. 15. Καὶ εἰς τοῦτ' ἔχϑρας ἐληλύϑασιν, ὥστ' ἐν [τούτοις] τοῖς ϰαιροῖς ἐπιβουλεύουσιν ὑμῖν, ὥσπερ οἱ πολέμιοι. Ὅταν γὰρ μάλιστα σίτου τυγχάνητε δεόμενοι, ἀναρπάζουσιν οὗτοι ϰαὶ οὐϰ ἐϑέλουσι πωλεῖν, ἵνα μὴ περὶ τῆς τιμῆς διαϕερώμεϑα, ἀλλ' ἀγαπῶμεν, ἐὰν ὁποσουτινοσοῦν πριάμενοι παρ' αὐτῶν ἀπέλϑωμεν· ὥστ' ἐνίοτε εἰρήνης οὔσης ὑπὸ τούτων πολιορϰούμεϑα. 16. Οὕτω δὲ πάλαι περὶ τῆς τούτων πανουργίας ϰαὶ ϰαϰονοίας ἡ πόλις ἔγνωϰεν, ὥστ' ἐπὶ μὲν τοῖς ἄλλοις ὠνίοις ἅπασι τοὺς ἀγορανόμους ϕύλαϰας ϰατεστήσατε, ἐπὶ δὲ ταύτῃ μόνῃ τῇ τέχνῃ χωρὶς σιτοϕύλαϰας ἀποϰληροῦτε· ϰαὶ πολλάϰις ἤδη παρ' ἐϰείνων πολιτῶν ὄντων δίϰην τὴν μεγίστην ἐλάβετε, ὅτι οὐχ οἷοί τ' ἦσαν τῆς τούτων πονηρίας ἐπιϰρατῆσαι. Καίτοι τί χρὴ αὐτοὺς τοὺς ἀδιϰούντας ὑϕ' ὑμῶν πάσχειν, ὁπότε ϰαὶ τοὺς οὐ δυναμένους ϕυλάττειν ἀποϰτείνετε;
17. Ἐνϑυμεῖσϑαι δὲ χρή, ὅτι ἀδύνατον ὑμῖν ἐστιν ἀποψηϕίσασϑαι. Εἰ γὰρ ἀπογνώσεσϑε ὁμολογούντων αὐτῶν ἐπὶ τοὺς ἐμπόρους συνίστασϑαι, δόξεϑ' ὑμεῖς ἐπιβουλεύειν τοῖς εἰσπλέουσιν. Εἰ μὲν γὰρ ἄλλην τινὰ ἀπολογίαν ἐποιοῦντο, οὐδεὶς ἂν εἶχε τοῖς ἀποψηϕισαμένοις ἐπιτιμᾶν· ἐϕ' ὑμῖν γὰρ ὁποτέροις βούλεσϑε πιστεύειν· νῦν δὲ πῶς οὐ δεινὰ ἂν δόξαιτε ποιεῖν, εἰ τοὺς ὁμολογοῦντας παρανομεῖν ἀζημίους ἀϕήσετε; 18. Ἀναμνήσϑητε δέ, ὦ ἄνδρες διϰασταί, ὅτι πολλῶν ἤδη ἐχόντων ταύτην τὴν αἰτίαν, ἀμϕισβητούντων ϰαὶ μάρτυρας παρεχομένων ϑάνατον ϰατέγνωτε, πιστοτέρους ἡγησάμενοι τοὺς τῶν ϰατηγόρων λόγους. Καίτοι πῶς ἂν οὐ ϑαυμαστὸν εἴη, εἰ περὶ τῶν αὐτῶν ἁμαρτημάτων διϰάζοντες μᾶλλον ἐπεϑυμεῖτε παρὰ τῶν ἀρνουμένων δίϰην λαμβάνειν; 19. Καὶ μὲν δή, ὦ ἄνδρες διϰασταί, πᾶσιν ἡγοῦμαι ϕανερὸν εἶναι, ὅτι οἱ περὶ τῶν τοιούτων ἀγῶνες ϰοινότατοι τυγχάνουσιν ὄντες τοῖς ἐν τῇ πόλει, ὥστε πάντες πεύσονται ἥντινα γνώμην περὶ αὐτῶν ἔχετε, ἡγούμενοι, ἐὰν μὲν ϑάνατον τούτων ϰαταγνῶτε, ϰοσμιωτέρους ἔσεσϑαι τοὺς λοιπούς· ἐὰν δ' ἀζημίους ἀϕῆτε, πολλὴν ἄδειαν αὐτοῖς ἐψηϕισμένοι ἔσεσϑε ποιεῖν ὅ τι ἂν βούλωνται. 20. Χρὴ δέ, ὦ ἄνδρες διϰασταί, μὴ μόνον τῶν παρεληλυϑότων ἕνεϰα αὐτοὺς ϰολάζειν, ἀλλὰ ϰαὶ παραδείγματος ἕνεϰα τῶν μελλόντων ἔσεσϑαι· οὕτω γὰρ ἔσονται μόγις ἀνεϰτοί. Ἐνϑυμεῖσϑε δ' ὅτι ἐϰ ταύτης τῆς τέχνης πλεῖστοι περὶ τοῦ σώματός εἰσιν ἠγωνισμένοι· ϰαὶ οὕτω μεγάλα ἐξ αὐτῆς ὠϕελοῦνται, ὥστε μᾶλλον αἱροῦνται ϰαϑ' ἑϰάστην ἡμέραν περὶ τῆς ψυχῆς ϰινδυνεύειν ἢ παύεσϑαι παρ' ὑμῶν ἀδίϰως ϰερδαίνοντες. 21. Καὶ μὲν δὴ οὐδ' ἐὰν ἀντιβολῶσιν ὑμᾶς ϰαὶ ἱϰετεύωσι, διϰαίως ἂν αὐτοὺς ἐλεήσαιτε, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τῶν τε πολιτῶν, οἳ διὰ τὴν τούτων πονηρίαν ἀπέϑνῃσϰον, ϰαὶ τοὺς ἐμπόρους, ἐϕ' οὓς οὗτοι συνέστησαν· οἷς ὑμεῖς χαριεῖσϑε ϰαὶ προϑυμοτέρους ποιήσετε, δίϰην παρα τούτων λαμβάνοντες. Εἰ δὲ μή, τίν' αὐτοὺς οἴεσϑε γνώμην ἕξειν, ἐπειδὰν πύϑωνται, ὅτι τῶν ϰαπήλων, οἳ τοῖς εἰσπλέουσιν ὡμολόγησαν ἐπιβουλεύειν, ἀπεψηϕίσασϑε;
22. Οὐϰ οἶδ', ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν· περὶ μὲν γὰρ τῶν ἄλλων τῶν ἀδιϰούντων, ὅτου διϰάζονται, δεῖ παρὰ τῶν ϰατηγόρων πυϑέσϑαι, τὴν δὲ τούτων πονηρίαν ἅπαντες ἐπίστασϑε. Ἐὰν οὖν τούτων ϰαταψηϕίσησϑε, τά τε δίϰαια ποιήσετε ϰαὶ ἀξιώτερον τὸν σῖτον ὠνήσεσϑε· εἰ δὲ μή, τιμιώτερον.
Лисий (ок. 459 — 380 гг. до н. э.) — афинский оратор-логограф, составлявший судебные речи в основном для своих клиентов. Сохранились 34 речи, из которых 22-я говорит о запрете в одни руки скупать более 50 медимнов хлеба и спекулировать им.
Судебное дело возникло в 387/386 г. до н.э. из-за нарушения закона.
1.λόγους ποιεῖσθαι περί τινος = κατηγορεῖν τινος.
2. ὠργίσθησαν подразум. οἱ βουλευταί.
τοῖς ἕνδεκα см. примеч. к "Федону" Платона.
3. τῶν γὰρ ἄλλων подразум. ῥητόρων.
5. τῶν ἀρχόντων т.е. τῶν σιτοφυλάκων.
8. синонимы: ὑπερβάλλειν и ἀντωνεῖσθαι, μάχςσται и φιλονεικεῖν.
ἀξιώτατον = εὐωνότατον.
11. ἐλεύσεσθαι редкая в аттической прозе форма будущего времени; обычно ἥξειν, ἰέναι, ἀφίξεσθαι.
13. εἰσφοράν экстраординарная подать на военные нужды.
14. ὑπὸ Λακεδαιμονίων... συνειλῆφθαι возможное указание на Коринфскую войну.
τὰς σπονδάς вероятно, Анталкидов мир.
16. οὕτω... ἔγνωκεν = ταύτην τὴν γνώμην ἔχει.
17. τοὺς ἐμπόρους... τοῖς εἰσπλέουσιν имеются в виду импортеры хлеба.
18. ἐπεθυμεῖτε вм. обычного ἐπιθυμεῖτε.
19. ἐψηφισμένοι ἔσεσθε не зависит от ἡγούμενοι.
20. τοῦ σώματος и τῆς ψυχῆς имеется в виду уголовное преследование.
21. τῶν πολιτῶν οἵ = τοὺς πολίτας οἵ.
ἐφ' οἷς ожидалось бы ἐφ' οὕς.
οἷς... καὶ προθυμοτέρους добавить при переводе οὕς перед προθυμοτέρους.
I,3. Δεῖ δὲ ἐπὶ πλέον εἰπεῖν καὶ πρῶτον τὰ περὶ τὸν Αἴγυπτον, ὅπως ἀπὸ τῶν γνωριμωτέρων ἐπὶ τὰ ἑξῆς προΐωμεν. Κοινὰ μὲν γάρ τινα καὶ ταύτῃ τῇ χώρᾳ καὶ τῇ συνεχεῖ καὶ ὑπὲρ αὐτὴν τῇ τῶν Αἰθιόπων ὁ Νεῖλος παρασκευάζει, ποτίζων τε αὐτὰς κατὰ τὰς ἀναβάσεις καὶ τοῦτ' οἰκήσιμον αὐτῶν τὸ μέρος ἀπολείπων μόνον τὸ καλυπτόμενον ἐν ταῖς πλημμυρίσι, τὸ δ' ὑπερδέξιον καὶ μετεωρότερον τοῦ ῥεύματος πᾶν ἀοίκητον διεξιὼν ἑκατέρωθεν καὶ ἔρημον διὰ τὴν αὐτὴν ἀνυδρίαν. Ἀλλὰ τὴν μὲν Αἰθιοπίαν οὔτε πᾶσαν διέξεισιν ὁ Νεῖλος οὔτε μόνος οὔτ' ἐπ' εὐθείας οὔτ' οἰκουμένην καλῶς· τὴν δ' Αἴγυπτον καὶ μόνος καὶ πᾶσαν καὶ ἐπ' εὐθείας ἀπὸ τοῦ μικροῦ καταράκτου ὑπὲρ Συήνης καὶ Ἐλεφαντίνης ἀρξάμενος, οἵπερ εἰσὶν ὅροι τῆς Αἰγύπτου καὶ τῆς Αἰθιοπίας, ἕως τῶν ἐπὶ θάλατταν ἐκβολῶν. Καὶ μὴν οἵ γε Αἰθίοπες τὸ πλέον νομαδικῶς ζῶσι καὶ ἀπόρως διά τε τὴν λυπρότητα τῆν χώρας καὶ τὴν τῶν ἀέρων ἀσυμμετρίαν καὶ τὸν ἀφ' ἡμῶν ἐκτοπισμόν, τοῖς δ' Αἰγυπτίοις ἅπαντα τἀναντία συμβέβηκε· καὶ γὰρ πολιτικῶς καὶ ἡμέρως ἐξ ἀρχῆς ζῶσι καὶ ἐν γνωρίμοις ἵδρυνται τόποις, ὥστε καὶ αἱ διατάξεις αὐτῶν μνεμονεύονται· καὶ ἐπαινοῦνταί γε δοκοῦντες ἀξίως χρήσασθαι τῇ τῆς χῶρας εὐδαιμονίᾳ, μερίσαντές τε εὖ καὶ ἐπιμεληθέντες. Βασιλέα γὰρ ἀποδείξαντες τριχῆ τὸ πλῆθος διεῖλον καὶ τοὺς μὲν στρατιώτας ἐκάλεσαν τοὺς δὲ γεωργοὺς τοὺς δὲ ἱερέας· καὶ τοὺς μὲν τῶν ἱερῶν ἐπιμελητὰς τοὺς δ' ἄλλους τῶν περὶ τὸν ἄνθρωπον· καὶ τοὺς μὲν τὰ ἐν τῷ πολέμῳ τοὺς δ' ὅσα ἐν εἰρήνῃ, γῆς τε καὶ τέχνας ἐργαζομένων· ἀφ' ὧνπερ καὶ αἱ πρόσοδοι συνήγοντο τῷ βασιλεῖ. Οἱ δ' ἱερεῖς καὶ φιλοσοφίαν ἤσκουν καὶ ἀστρονομίαν, ὁμιληταί τε τῶν βασιλέων ἦσαν. Ἡ δὲ χώρα τὴν μὲν πρώτην διαίρεσιν εἰς νόμους ἔσχε, δέκα μὲν Θηβαΐς, δέκα δ' ἐν τῷ Δέλτᾳ, ἑκκαίδεκα δ' ἡ μεταξύ· ὡς δέ τινες, τοσοῦτοι ἦσαν οἱ σύμπαντες νομοὶ ὅσαι αἱ ἐν τῷ λαβυρίνθῳ αὐλαί· αὗται δ' ἐλάττους τῶν τριάκοντα [καὶ ἕξ]· πάλιν δ' οἱ νομοὶ τομὰς ἄλλας ἔσχον· εἰς γὰρ τοπαρχίας οἱ πλεῖστοι διῄρηντο, καὶ αὗται δ' εἰς ἄλλας τομάς· ἐλάχισται δ' αἱ ἄρουραι μερίδες. Ἐδέησε δὲ τῆς ἐπ' ἀκριβὲς καὶ κατὰ λεπτὸν διαιρέσεως διὰ τὰς συνεχεῖς τῶν ὅρων συγχύσεις ἃς ὁ Νεῖλος ἀπεργάζεται κατὰ τὰς αὐξήσεις, ἀφαιρῶν καὶ προστιθεὶς καὶ ἐναλάττων τὰ σχήματα καὶ τἆλλα σημεῖα ἀποκρύπτων οἷς διακρίνεται τό τε ἀλλότριον καὶ τὸ ἴδιον· ἀνάγκη δὴ ἀναμετρεῖσθαι πάλιν καὶ πάλιν. Ἐντεῦθεν δὲ καὶ τὴν γεωμετρίαν συστῆναί φασιν, ὡς τὴν λογιστικὴν καὶ ἀριθμητικὴν παρὰ Φοινίκων διὰ τὰς ἐμπορίας. Τριχῆ δὲ διῄρητο ὥσπερ τὸ σύμπαν καὶ τὸ ἐν ἑκάστῳ τῷ νομῷ πλῆθος, εἰς τρία ἴσα μερισθείσης τῆς χώρας. Ἡ δὲ περὶ τὸν ποταμὸν πραγματεία διαφέρει τοσοῦτον ὅσον τῇ ἐπιμελείᾳ νικᾶν τὴν φύσιν. Φύσει γὰρ πλείονα φέρει καρπὸν καὶ ποτισθεῖσα μᾶλλον· φύσει δὲ καὶ ἡ μείζων ἀνάβασις τοῦ ποταμοῦ πλείω ποτίζει γῆν, ἀλλ' ἡ ἐπιμέλεια πολλάκις καὶ τῆς φύσεως ἐξίσχυσεν ἐπιλιπούσης, ὥστε καὶ κατὰ τὰς ἐλάττους ἀναβάσεις τοσαύτην ποτισθῆναι γῆν ὅσην ἐν ταῖς μείζοσι, διά τε τῶν διωρύγων καὶ τῶν παραχωμάτων· ἐπὶ γοῦν τῶν πρὸ Πετρωνίου χρόνων ἡ μεγίστη μὲν ἦν φορὰ καὶ ἀνάβασις, ἡνίκα ἐπὶ τεσσαρεσκαίδεκα πήχεις ἀνέβαινεν ὁ Νεῖλος, ἡνίκα δ' ἐπ' ὀκτώ, συνέβαινε λιμός· ἐπ' ἐκείνου δὲ ἄρξαντος τῆς χώρας καὶ δώδεκα μόνον πληρώσαντος πήχεις τοῦ Νείλου μέτρου, μεγίστη ἦν ἡ φορά, καὶ ὀκτώ ποτε μόνον πληρώσαντος λιμοῦ οὐδεὶς ᾔσθετο. Τοιαύτη μὲν ἡ διάταξις· τὰ δ' ἑξῆς λέγωμεν νυνί.
4. Ἀπὸ γὰρ Αἰθιοπικῶν τερμόνων ῥεῖ ἐπ' εὐθείας ὁ Νεῖλος πρὸς ἄρκτους ἕως τοῦ καλουμένου χωρίου Δέλτα· εἶτ' ἐπὶ κορυφὴν σχιζόμενος, ὥς φησιν ὁ Πλάτων, ὡς ἂν τριγώνου κορυφὴν ἀποτελεῖ τὸν τόπον τοὺτον· πλευρὰς δὲ τοῦ τριγώνου τὰ σχιζόμενα ἐφ' ἑκάτερα ῥεῖθρα καθήκοντα μέχρι τῆς θαλάττης, τὸ μὲν ἐν δεξιᾷ τῆς κατὰ Πηλούσιον, τὸ δ' ἐν ἀριστερᾷ τῆς κατὰ Κάνωβον καὶ τὸ πλησίον Ἡράκλειον προσαγορευόμενον· βάσιν δὲ τὴν παραλίαν τὴν μεταξὺ τοῦ Πηλουσίου καὶ τοὺ Ἡρακλείου, γέγονε δὴ νῆσος ἔκ τε τῆς θαλάττης καὶ τῶν ῥευμάτων ἀμφοῖν τοῦ ποταμοῦ, καὶ καλεῖται Δέλτα διὰ τὴν ὁμοιότητα τοῦ σχήματος· τὸ δ' ἐπὶ τῇ κορυφῇ χωρίον ὁμωνύμως κέκληται διὰ τὸ ἀρχὴν εἶναι τοῦ λεχθέντος σχήματος, καὶ ἡ κώμη δὲ ἡ ἐπ' αὐτῷ καλεῖται Δέλτα. Δύο μὲν οὖν ταῦτα τοῦυ Νείλου στόματα, ὧν τὸ μὲν Πηλουσιακὸν καλεῖται, τὸ δὲ Κανωβικὸν καὶ Ἡρακλειωτικόν· μεταξὺ δὲ τούτων ἄλλαι πέντε εἰσιν ἐκβολαὶ αἵ γε ἀξιόλογοι, λεπτότεραι δὲ πλείους· ἀπὸ γὰρ τῶν πρώτων μερῶν ἀποῤῥῶγες πολλαὶ καθ' ὅλην μερισθεῖσαι τὴν νῆσον πολλὰ καὶ ῥεῖθρα καὶ νήσους ἐποίησαν, ὥσθ' ὄλην γενέσθαι πλωτὴν διωρύγων ἐπὶ διώρυξι τμηθειςῶν, αἳ κατὰ ῥᾳστώνην πλέονται τοσαύτην ὥστε καὶ ὀστράκινα ἐνίοις εἶναι πορθμεῖα· τὴν μὲν οὖν περίμετρον ὅσον τρισχιλίων σταδίων ἐστὶν ἡ σύμπασα νῆσος· καλοῦσι δ' αὐτὴν καὶ τὴν κάτω χώραν σὺν ταῖς ἀπαντικρὺ ποταμίαις τοῦ Δέλτα· ἐν δὲ ταῖς ἀναβάσεσι τοῦ Νεῖλου καλύπτεται πᾶσα καὶ πελαγίζει πλὴν τῶν οἰκήσεων· αὗται δ' ἐπὶ λόφων αὐτοφυῶν ἢ χωμάτων ἵδρυνται, πόλεις τε ἀξιόλογοι καὶ κῶμαι, νησίζουσαι κατὰ τὴν πόῤῥωθεν ὄψιν. Πλείους δὲ τετταράκοντα ἡμέρας τοῦ θέρους διαμεῖναν τὸ ὕδωρ ἔπειθ' ὑπόβασιν λαμβάνει κατ' ὀλίγον, καθάπερ καὶ τὴν αὔξησιν ἔσχεν· ἐν ἑξήκοντα δὲ ἡμέραις τελέως γυμνοῦται καὶ ἀναψύχεται τὸ πεδίον· ὅσῳ δὲ θᾶττον ἡ ἀνάψυξις, τοσῷδε θᾶττον ὁ ἄροτος καὶ ὁ σπόρος· θᾶττον δέ, παρ' οἷς τὰ μείζω θάλπη. Τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τὰ ἐπάνω τοῦ Δέλτα ποτίζεται, πλὴν ὅτι ἐπ' εὐθείας ὅσον τετρακισχιλίοις σταδίοις δι' ἑνὸς ῥείθρου τοῦ ποταμοῦ φερομένου, πλὴν εἴ πού τις ἐντρέχει νῆσος, ὦν ἀξιολογοτάτη ἡ τὸν Ἡρακλειωτικὸν νομὸν περιέχουσα, ἢ εἴ πού τις ἐκτροπὴ διώρυγι ἐπὶ πλέον εἰς λίμνην μεγάλην καὶ χωράν, ἣν ποτίζειν δύναται, καθάπερ ἐπὶ τῆς τὸν Ἀρσινοΐτην νομὸν ποτιζούσης καὶ τὴν Μοίριδος λίμνην καὶ τῶν εἰς τὴν Μαρεῶτιν ἀναχεομένων. Συλλήβδην δ' εἰπεῖν, ἡ ποταμία μόνον ἐστὶν Αἴγυπτος ἡ ἑκατέρωθεν ἐσχάτη τοῦ Νείλου, σπάνιον εἴ που τριακοσίων σταδίων ἐπέχουσα συνεχῶς πλάτος τὸ οἰκήσιμον ἀρξαμένη ἀπὸ τῶν ὅρων τῆς Αἰθιοπίας μέχρι τῆς κορυφῆς τοῦ Δέλτα. Ἔοικεν οὖν κειρία ψυχομένη ἐπὶ μῆκος, ὑπεξαιρουμένων τῶν ἐπὶ πλέον ἐκτροπῶν. Ποιεῖ δὲ τὸ σχῆμα τοῦτο τῆς ποταμίας ἧς λέγω καὶ τῆς χώρας τὰ ὄρη ἑκατέρωθεν ἀπὸ τῶν περὶ Συήνην τόπων καταγόμενα μέχρι τοῦ Αἰγυπτίου πελάγους· ἐφ' ὅσον γὰρ ταῦτα παρατείνει καὶ διέστηκεν ἀπ' ἀλλήλων, ἐπὶ τοσοῦτον καὶ ὁ ποταμὸς συνάγεταί τε καὶ διαχεῖται καὶ διασχηματίζει τὴν χώραν διαφόρως τὴν οἰκήσιμον· ἡ δὲ ὑπὲρ τῶν ὀρῶν ἐπὶ συχνὸν ἀοίκητός ἐστιν.
5. Οἱ μὲν οὖν ἀρχαῖοι στοχασμῷ τὸ πλέον, οἱ δ' ὕστερον αὐτόπται γενηθέντες ᾔσθοντο ὑπὸ ὄμβρων θερινῶν πληρούμενον τὸν Νεῖλον, τῆς Αἰθιοπίας τῆς ἄνω κλυζομένης, καὶ μάλιστα ἐν τοῖς ἐσχάτοις ὄρεσι, παυσαμένων δὲ τῶν ὄμβρων παυομένην καὶ κατ' ὀλίγον τὴν πλημμυρίδα· τοῦτο δ' ὑπῆρξε μάλιστα δῆλον τοῖς πλέουσι τὸν Ἀράβιον κόλπον μέχρι τῆς κινναμωμοφόρου καὶ τοῖς ἐκπεμπομένοις ἐπὶ τὴν τῶν ἐλεφάντων θήραν... Οἱ μὲν οὖν ἀρχαῖοι τὸ οἰκούμενον αὐτὸ καὶ ποτιζόμενον ὑπὸ τοῦ Νείλου μόνον Αἴγυπτον ἐκάλουν ἀπὸ τῶν περὶ Συήνην τόπων ἀρξάμενοι μέχρι τῆς θαλάττης, οἱ δ' ὕστερον μέχρι νῦν προσέλαβον ἐκ μὲν τῶν πρὸς ἕω μερῶν [τὰ] μεταξὺ τοῦ Ἀραβίου κόλπου καὶ τοῦ Νείλου σχεδόν τι πάντα (οἱ δ' Αἰθίοπες οὐ πάνυ χρῶνται τῇ Ἐρυθρᾷ θαλάττῃ), ἐκ δὲ τῶν ἑσπερίων τὰ μέχρι τῶν αὐάσεων καὶ ἐν τῇ παραλίᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ Κανωβικοῦ στόματος μέχρι Καταβαθμοῦ καὶ τῆς Κυρηναίων ἐπικρατείας.
Γεωγραφικῶν Ζ.
IV,1. Ἐνταῦθα δ' ἐστὶν ὁ ἰσθμὸς ὁ διείργων τὴν σαπρὰν λεγομένην λίμνην ἀπὸ τῆς θαλάττης σταδίων [ὢν] τετταράκοντα καὶ ποιῶν τὴν Ταυρικὴν καὶ Σκυθικὴν λεγομένην χεῤῥόνησον· οἱ δὲ τριακοσίων ἑξήκοντα τὸ πλάτος τοῦ ἰσθμοῦ φασιν... 3. Αὕτη δ' ἦν πρότερον αὐτόνομος, πορθουμένη δὲ ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἠναγκάσθη προστάτην ἑλέσθαι Μιθριδάτην τὸν Εὐπάτορα, στρατηγιῶντα ἐπὶ τοὺς ὑπὲρ τοῦ ἰσθμοῦ μέχρι Βορυσθένους βαρβάρους· ταῦτα δ' ἦν ἐπὶ Ῥωμαίους παρασκευή. Ἐκεῖνος μὲν οὖν κατὰ ταύτας τὰς ἐλπίδας ἄσμενος πέμψας εἰς τὴν Χεῤῥόνησον στρατιὰν ἅμα πρός τε τοὺς Σκύθας ἐπολέμει Σκίλουρόν τε καὶ τοὺς Σκιλούρου παῖδας τοὺς περὶ Πάλακον, οὓς Ποσειδώνιος μὲν πεντήκοντά φησιν, Ἀπολλωνίδης δὲ ὀγδοήκοντα· ἅμα δὲ τούτοις τε ἐχειρώσατο βίᾳ καὶ Βοσπόρου κατέστη κύριος παρ' ἑκόντος λαβὼν Παρισάδου τοῦ κατέχοντος. Ἐξ ἐκείνου δὴ τοῦ χρόνου τοῖς τοῦ Βοσπόρου δυνάσταις ἡ Χεῤῥονησιτῶν πόλις ὑπήκοος μέχρι νῦν ἐστι. Τὸ δ' ἴσον ὁ Κτενοῦς διέχει τῆς τε τῶν Χεῤῥονησιτῶν πόλεως καὶ τοῦ συμβόλων λιμένος... Ἐν δὲ τῇ ὀρεινῇ τῶν Ταύρων καὶ τὸ ὄρος ἐστὶν ὁ Τραπεζοῦς, ὁμώνυμον τῇ πόλει τῇ περὶ τὴν Τιβαρανίαν καὶ τὴν Κολχίδα· καὶ ἄλλο δ' ἐστὶν ὄρος Κιμμέριον κατὰ τὴν αὐτὴν ὀρεινήν, δυναστευσάντων ποτὲ τῶν Κιμμερίων ἐν τῷ Βοσπόρῳ· καθ' ὃ καὶ Κιμμερικὸς Βόσπορος καλεῖται τοῦ πορθμοῦ πᾶν, ὃ ἐπέχει τὸ στόμα τῆς Μαιώτιδος... 4. Μετὰ δὲ τὴν ὀρεινὴν τὴν λεχθεῖσαν ἡ Θεοδοσία κεῖται πόλις, πεδίον εὔγεων ἔχουσα καὶ λιμένα ναυςὶ καὶ ἑκατὸν ἐπιτήδειον· οὗτος δὲ ὅρος ἦν πρότερον τῆς τῶν Βοσποριανῶν καὶ Ταύρων γῆς· καὶ ἡ ἐξῆς δ' ἐστὶν εὔγεως χώρα μέχρι Παντικαπαίου, τῆς μητροπόλεως τῶν Βοσποριανῶν, ἱδρυμένης ἐπὶ τῷ στόματι τῆς Μαιώτιδος. Ἔστι δὲ τὸ μεταξὺ τῆς Θεοδοσίας καὶ τοῦ Παντικαπαίου σταδίων περὶ πεντακοσίων καὶ τριάκοντα, χώρα πᾶσα σιτοφόρος, κώμας ἔχουσα καὶ πόλιν εὐλίμενον τὸ Νύμφαιον καλούμενον. Τὸ δὲ Παντικάπαιον λόφος ἐστὶ πάντη περιοικούμενος ἐν κύκλῳ σταδίων εἴκοσι· πρὸς δ' ἕω δ' ἔχει λιμένα καὶ νεώρια ὅσον τριάκοντα νεῶν, ἔχει δὲ καὶ ἀκρόπολιν· κτίσμα δ' ἐστὶ Μιλησίων. Ἐμοναρχεῖτο δὲ πολὺν χρόνον ὑπὸ δυναστῶν τῶν περὶ Λεύκωνα καὶ Σάτυρον καὶ Παιρισάδην αὕτη τε καὶ πλησιόχωροι κατοικίαι πᾶσαι αἱ περὶ τὸ στόμα τῆς Μαιώτιδος ἑκατέρωθεν μέχρι Παιρισάδου τοῦ Μιθριδάτῃ παραδόντος τὴν ἀρχήν. Ἐκαλοῦντο δὲ τύραννοι, καίπερ οἱ πλείους ἐπιεικεῖς γεγονότες, ἀρξάμενοι ἀπὸ Παιρισάδου καὶ Λεύκωνος. Παιρισάδης δὲ καὶ θεὸς νενόμισται· τούτῳ δὲ ὁμώνυμος καὶ ὁ ὕστατος, ὃς οὐχ οἷός τε ὢν ἀντέχειν πρὸς τοὺς βαρβάρους φόρον πραττομένους μείζω τοῦ πρότερον, Μιθριδάτῃ τῷ Εὐπάτορι παρέδωκε τὴν ἀρχήν· ἐξ ἐκείνου δ' ἡ βασιλεία γεγένηται Ῥωμαίοις ὑπήκοος. Τὸ μὲν οὖν πλέον αὐτῆς μέρος ἐστὶν ἐπὶ τῆς Εὐρώπης, μέρος δέ τι καὶ ἐπὶ τῆς Ἀσίας. 5. Τὸ δὲ στόμα τῆς Μαιώτιδος καλεῖται μὲν Κιμμερικὸς Βόσπορος, ἄρχεται δ' ἀπὸ μείζονος πλάτους ἑβδομήκοντά που σταδίων· καθ' ὃ διαίρουσιν ἐκ τῶν περὶ Παντικάπαιον τόπων εἰς τὴν ἐγγυτάτω πόλιν τῆς Ἀσίας, τὴν Φαναγόρειαν· τελευτᾷ δ' εἰς πολὺ στενώτερον πορθμόν. Διαιρεῖ δ' ὁ στενωπὸς οὗτος τὴν Ἀσίαν ἀπὸ τῆς Εὐρώπης, καὶ ὁ Τάναϊς ποταμός, καταντικρὺ ῥέων ἀπὸ τῶν ἄρκτων εἴς τε τὴν λίμνην καὶ τὸ στόμα αὐτῆς.
Страбон (ок. 63 — 19 гг. до н.э.) — автор "Географии" в семнадцати книгах, где содержится историко-географическое описание Европы, Азии и Африки. Источниками служили как наблюдения во время путешествий, так и труды Эратосфена, Посидония и др. В XVII книге (I, 3—5) речь идет о Египте, его кастовом строе, о роли Нила. В VII книге (IV, 1—5) находятся ценные сведения о северном Причерноморье античной эпохи.
XVII,I,3. ἐλάττους τῶν τριάκοντα (καὶ ἕξ) 36 — по конъектуре Мейнеке.
ἄρουραι арура — мера земельной площади, егип. ок. 0,2 га, греч. ок. 0,024 га (ср. Геродот, 11,168).
γεωμετρία досл. "измерение земли".
διὰ τὰς ἐμπορίας Страбон (XVI,I,24) говорит о развитии тех же наук у сидонян и об их пользе купцу и мореплавателю.
λογιστικὴ подраз. τέχνη.
ἐπ' ἐκείνου ἄρξαντος т.е. Πετρονίου.
4. ὥς φησι Πλάτων см. "Тимей", 21Ε.
τὴν κάτω χώραν речь идет о Нижнем Египте (ср. I,2,23).
διώρυγι о каналах, ведущих в озеро Меотиду, пишет Геродот (II,149).
ποτιζούσης подраз. διώρυγος.
τῆς ποταμιάς ἧς λέγω аттракция относительного местоимения (см. §104).
ἀοίκητος о малонаселенных областях Страбон пишет также в Ι,2,25.
5. τῆς κιν(ν)αμωμοφόρου подраз. χώρας Страны корицы, τὸ κιν(ν)άμωμον корица, φορέω (φέρω) приносить.
τὴν τῶν ἐλεφάντων θήραν об охоте на слонов говорится и в XVI,4,7.
VII,4,1. ὁ ἰσθμός соврем. Перекоп.
Σαπράν теперь "Гнилое море", или Сиваш.
3. αὕτη т.е. древний Херсонес.
ὑπὲρ τοῦ ἰσθμοῦ т.е. за Перекопом.
τοῦ πορθμοῦ πᾶν Керченский пролив.
4. Παιρισάδης... θεὸς νενόμισται именно Парисад I (347 — 309 гг. до н.э.).
ὁ ὕστατος т.е. Парисад V.
VIII,1. Ἡ δὲ τῶν μονομάχων ἐπανάστασις καὶ λεηλασία τῆς Ἰταλίας, ἣν οἱ πολλοὶ Σπαρτάκειον πόλεμον ὀνομάζουσιν, ἀρχὴν ἔλαβεν ἐκ τοιαύτης αἰτίας. 2. Λέντλου τινὸς Βατιάτου μονομάχους ἐν Καπύῃ τρέφοντος, ὧν οἱ πολλοὶ Γαλάται καὶ Θρᾷκες ἦσαν, ἐξ αἰτιῶν οὐ πονηρῶν, ἀλλ' ἀδικίᾳ τοῦ πριαμένου συνειρχθέντες ὑπ' ἀνάγκης ἐπὶ τῷ μονομαχεῖν, ἐβουλεύσαντο μὲν διακόσιοι φεύγειν· γενομένης δὲ μηνύσεως οἱ προαισθόμενοι καὶ φθάσαντες ὀγδοήκοντα δυεῖν δέοντες ἔκ τινος ὀπτανείου κοπίδας ἀράμενοι καὶ ὀβελίσκους ἐξεπήδησαν. 3. Ἐντυχόντες δὲ κατὰ τὴν ὁδὸν ἁμάξαις ὅπλα κομιζούσαις μονομάχων εἰς ἑτέραν πόλιν, ἀφήρπασαν καὶ ὡπλίσαντο, καὶ τόπον τινὰ καρτερὸν καταλαβόντες, ἡγεμόνας εἵλοντο τρεῖς, ὧν πρῶτος ἦν Σπάρτακος, ἀνὴρ Θρᾷξ τοῦ Μαιδικοῦ γένους, οὐ μόνον φρόνημα μέγα καὶ ῥώμην ἔχων, ἀλλὰ καὶ συνέσει καὶ πρᾳότητι τῆς τύχης ἀμείνων καὶ τοῦ γένους ἑλληνικώτερος. 4. Τούτῳ δὲ λέγουσιν, ὅτε πρῶτον εἰς Ῥώμην ὤνιος ἤχθη, δράκοντα κοιμωμένῳ περιπεπλεγμένον φανῆναι περὶ τὸ πρόσωπον, [ἡ] γυνὴ δ' ὁμόφυλος οὖσα τοῦ Σπαρτάκου, μαντικὴ δὲ καὶ κάτοχος τοῖς περὶ Διόνυσος ὀργιασμοῖς, ἔφραζε τὸ σημεῖον εἶναι μεγάλης καὶ φοβερᾶς περὶ αὐτὸν εἰς ἀτυχὲς τέλος ἐσομένης δυνάμεως· ἣ καὶ τότε συνῆν αὐτῷ καὶ συνέφευγε.
IX,1. Καὶ πρῶτον μὲν τοὺς ἐκ Καπύης ἐλθόντας ὠσάμενοι, καὶ πολλῶν ὅπλῶν ἐπιλαβόμενοι πολεμιστηρίων, ἄσμενοι ταῦτα μετελάμβανον, ἀποῤῥίψαντες ὡς ἄτιμα καὶ βάρβαρα τὰ τῶν μονομάχων. 2. Ἔπειτα Κλωδίου στρατηγοῦ μετὰ τρισχιλίων πεμφθέντος ἐκ Ῥώμης καὶ πολιορκοῦντος αὐτοὺς ἐν ὄρει μίαν ἔχοντι χαλεπὴν καὶ στενὴν κάθοδον, ἣν ὁ Κλώδιος ἐφρούρει, τὰ δ' ἄλλα κρημνοὺς ἀποτόμους καὶ λισσάδας, ἄμπελον δὲ πολλὴν ἀγρίαν ἐπιπολῆς πεφυκυῖαν, ἔτεμνον τῶν κλημάτων τὰ χρήσιμα, καὶ συμπλέκοντες ἐξ αὐτῶν κλιμακίδας εὐτόνους καὶ βαθείας, ὥστ' ἄνωθεν ἀνηρτημένας παρὰ τὸ κρημνῶδες ἅπτεσθαι τῶν ἐπιπέδων, κατέβαινον ἀσφαλῶς δι' αὐτῶν πλὴν ἑνός. 3. Οὗτος δὲ τῶν ὅπλων ἕνεκα μείνας, ἐπεὶ κατέβησαν ἠφίει κάτω τὰ ὅπλα, καὶ βαλὼν ἅπαντα τελευταῖος ἀπεσῴζετο καὶ αὐτός. Ταῦτα ἠγνόουν οἱ 'Ρωμαῖοι· διὸ καὶ περιελθόντες αὐτοὺς ἐξέπληξαν τῷ αἰφνιδίῳ, καὶ φυγῆς γενομένης ἔλαβον τὸ στρατόπεδον. 4. Καὶ προσεγίνοντο πολλοὶ τῶν αὐτόθι βοτήρων καὶ ποιμένων αὐτοῖς, πλῆκται καὶ ποδῶκεις ἄνδρες, ὧν τοὺς μὲν ὥπλιζον, τοῖς δὲ προδρόμοις καὶ ψιλοῖς ἐχρῶντο... 7. Ἦν μὲν ὁ Σπάρτακος ἤδη μέγας καὶ φοβερός, ἔφρόνει δὲ τὰ εἰκότα, καὶ μὴ προσδοκῶν ὑπερβαλέσθαι τὴν Ῥωμαίων δύναμιν, ἦγεν ἐπὶ τὰς Ἄλπεις τὸν στρατόν, οἰόμενος δεῖν ὑπερβαλόντας αὐτὰς ἐπὶ τὰ οἰκεῖα χωρεῖν, τοὺς μὲν εἰς Θρᾴκην, τοὺς δ' εἰς Γαλατίαν. 8. Οἱ δὲ πλήθει τ' ὄντες ἰσχυροὶ καὶ μέγα φρονοῦντες, οὐχ ὑπήκουον, ἀλλ' ἐπόρθουν ἐπιπορευόμενοι τὴν Ἰταλίαν...
X,1. Ταῦθ' ἡ βουλὴ πυθομένη, τοὺς μὲν ὑπάτους πρὸς ὀργὴν ἐκέλευσεν ἡσυχίαν ἄγειν, Κράσσον δὲ τοῦ πολέμου στρατηγὸν εἵλετο, καὶ πολλοὶ διὰ δόξαν αὐτῷ καὶ φιλίαν συνεστράτευον τῶν ἐπιφανῶν... 6. Ὁ δὲ Σπάρτακος ὑπεξεχώρει διὰ Λευκανίας πρὸς τὴν θάλασσαν. Ἐν δὲ τῷ πορθμῷ λῃστρίσι Κιλίσσαις περιτυχών, ὥρμησεν ἅψασθαι Σικελίας καὶ δισχιλίους ἄνδρας ἐμβαλὼν εἰς τὴν νῆσον αὖθις ἐκζωπυρῆσαι τὸν δουλικὸν ἐκεῖ πόλεμον, οὔπω πολὺν χρόνον ἀπεσβηκότα καὶ μικρῶν πάλιν ὑπεκκαυμάτων δεόμενον. 7. Ὁμολογήσαντες δ' οἱ Κίλικες αὐτῷ καὶ δῶρα λαβόντες, ἐξηπάτησαν καὶ ἀπέπλευσαν. Οὕτω δὴ πάλιν ἀπὸ θαλάσσης ἀναζεύξας, ἐκάθισε τὸν στρατὸν εἰς τὴν Ῥηγίνων χεῤῥόνησον. Ἐπελθὼν δ' ὁ Κράσσος καὶ τοῦ τόπου τὴν φύσιν ἰδὼν ὑφηγουμένην τὸ δέον, ὥρμησεν ἀποτειχίσαι τὸν ἰσθμόν, ἅμα καὶ τὴν σχολὴν τῶν στρατιωτῶν ὑφαιρῶν καὶ τὴν εὐπορίαν τῶν πολεμίων. 8. Μέγα μὲν οὖν ἦν καὶ χαλεπὸν τὸ ἔργον, ἤνυσε δὲ καὶ κατειργάσατο παρὰ δόξαν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ, τάφρον ἐμβαλὼν ἐκ θαλάσσης εἰς θάλασσαν διὰ τοῦ αὐχένος σταδίων τριακοσίων, εὖρος δὲ καὶ βάθος ἴσον πεντεκαίδεκα ποδῶν· ὑπὲρ δὲ τῆς τάφρου τεῖχος ἔστησεν ὕψει καὶ ῥώμῃ θαυμαστόν. 9. Ὧν ὁ Σπάρτακος ἠμέλει καὶ κατεφρόνει τὸ πρῶτον· ὡς δὲ τῆς λείας ὑπολειπούσης προϊέναι βουλόμενος συνεῖδε τὸν ἀποτειχισμὸν, καὶ λαμβάνειν οὐδὲν ἦν ἐκ τῆς χεῤῥονήσου, νύκτα νιφετώδη καὶ πνεῦμα χειμέριον παραφυλάξας, ἔχωσε τῆς τάφρου μέρος οὐ πολὺ γῇ καὶ ὕλῃ καὶ κλάδοις δένδρων, ὥστε τῆς στρατιᾶς πειραῶσαι τὸ τρίτον.
XI,1. Ἐφοβήθη μὲν οὖν ὁ Κράσσος, μὴ λάβοι τις ὁρμὴ τὸν Σπάρτακον ἐπὶ τὴν ῥώμην ἐλαύνειν, ἐθάῤῥησε δὲ πολλῶν ἐκ διαφορᾶς ἀποστάντων αὐτοῦ καὶ στρατοπεδευσαμένων καθ' αὑτοὺς ἐπὶ Λευκαδίνος λίμνης, ἥν φασι τρέπεσθαι διὰ χρόνου γιγνομένην γλυκεῖαν, εἶτ' αὖθις ἁλμυρὰν καὶ ἄποτον... 6. Σπαρτάκῳ δὲ... ἀναχωροῦντι πρὸς τὰ ὄρη τὰ Πετηλῖνα Κόιντος τῶν περὶ Κράσσον ἡγεμόνων καὶ Σκρώφας ὁ ταμίας ἐξαπτόμενοι παρηκολούθουν. Ἐπιστρέψαντος δὲ γίνεται φυγὴ μεγάλη τῶν Ῥωμαίων, καὶ μόλις τρωθέντα τὸν ταμίαν ἁρπάσαντες ἀπεσώθησαν. Τοῦτο τὸν Σπάρτακον ἀπώλεσε τὸ κατόρθωμα, φρονήματος ἐπιγενομένου τοῖς δραπέταις. 7. Οὐκέτι γὰρ ἠξίουν φυγομαχεῖν οὐδ' ἐπείθοντο τοῖς ἄρχουσιν, ἀλλ' ἤδη καθ' ὁδὸν ὄντας ἐν τοῖς ὅπλοις περισχόντες ἠνάγκασαν αὖθις ὀπίσω διὰ τῆς Λευκανίας ἄγειν ἐπὶ τοὺς Ῥωμαίους, εἰς ταὐτὸ τῷ Κράσσῳ σπεύδοντες. 8. Ἤδη γὰρ ὁ Πομπήιος προσιὼν ἀπηγγέλλετο καὶ διαχαιρεσιάζοντες ἦσαν οὐκ ὀλίγοι τὴν νίκην ἐκείνῳ τοῦ πολέμου προσήκειν· ἐλθόντα γὰρ εὐθὺς μαχεῖσθαι καὶ καταλύσειν τὸν πόλεμον. Ἐπειγόμενος οὖν διαγωνίσασθαι καὶ παραστρατοπεδεῦσαι τοῖς πολεμίοις, ὤρυττε τάφρον, πρὸς ἣν ἐκπηδῶντες οἱ δοῦλοι προσεμάχοντο τοῖς ἐργαζομένοις. Ἀεὶ δὲ πλειόνων ἑκατέρωθεν ἐκβοηθούντων, ὁρῶν τὴν ἀνάγκην ὁ Σπάρτακος ἅπαν παρέταξε τὸ στράτευμα. 9. Καὶ πρῶτον μὲν τοῦ ἵππου προσαχθέντος αὐτῷ, σπασάμενος τὸ ξίφος καὶ εἰπὼν, ὅτι νικῶν μὲν ἕξει πολλοὺς ἵππους καὶ καλοὺς τοὺς τῶν πολεμίων, ἡττώμενος δ' οὐ δεῖται, κατέσφαξε τὸν ἵππον· ἔπειτα πρὸς Κράσσον αὐτὸν ὠθούμενος διὰ πολλῶν ὅπλων καὶ τραυμάτων, ἐκείνου μὲν οὐκ ἔτυχεν, ἑκατοντάρχας δὲ δύο συμπεσόντας ἀνεῖλε. 10. Τέλος δὲ φευγόντων τῶν περὶ αὐτόν, αὐτὸς ἑστὼς καὶ κυκλωθεὶς ὑπὸ πολλῶν, ἀμυνόμενος κατεκόπη.
Плутарх (ок. 45 — 120 гг.) — греческий историк эпохи римского владычества. Сохранились так называемые "Моральные сочинения" — многочисленные трактаты по философии, богословию, истории, этике, политике, естественным наукам. Наибольшую известность Плутарху принесли "Сравнительные жизнеописания" — сгруппированные попарно биографии греческих и римских деятелей. Биография Красса (сопоставленная с биографией Никия) — ценный источник по истории восстания Спартака (VIII,1 - X,10).
VIII,1. Σπαρτάκειον πόλεμον начало восстания Спартака — 74 г. до н.э.
2. ἀδικίᾳ dativus causae.
3. συνέσει, πρᾳότητι dativus causae.
4. γυνή несмотря на "варварское" происхождение, жена Спартака была посвящена в какие-то мистерии в честь Диониса.
IX,1. Κλωδίου Гай Клавдий Габр был претором в 73 г. до н.э.
ἐν ὄρει на Везувии.
X,6. δουλικὸν πόλεμον имеется в виду второе восстание рабов в Сицилии (104 - 99 гг. до н.э.).
7. Ῥηγίνων χεῤῥόνησον Регий — город на берегу Мессинского пролива на юго-западной оконечности Бруттия.
σχολήν здесь "вредное безделье".
9. ἦν от ἔστι (§125).
XI,6. τὰ ὄρη Πετηλῖνα Петелия — город на восточном берегу Бруттия.
ἐπιστρέψαντος подразум. Σπαρτάκου.
7. ἄγειν подразум. αὐτούς.
Ῥωμαίους = Ῥώμην.
τῷ Κράσσῳ dativus sociativus.
8. ὤρυττε — imperfectum de conatu (§17).
9. οὐ δεῖται подразум. ἵππου.
10. τέλος accusativus adverbialis "наконец".
κατεκόπη Спартак был убит в 71 г. до н.э.
Ἀππιανοῦ Ἀλεξάνδρεως Ῥωμαικῶν ἐμφυλίων Βʹ.
1. Μετὰ δὲ τὴν Σύλλα μοναρχίαν, καὶ ὅσα ἐπ' αὐτῇ Σερτώριός τε καὶ Περπέννας περὶ Ἰβηρίαν ἔδρασαν, ἕτερα ἐμφύλια Ῥωμαίοις τοιάδε ἐγίγνετο· μέχρι Γάιος Καῖσαρ καὶ Πομπήιος Μάγνος ἀλλήλοις ἐπολέμησαν, καὶ Πομπήιον μὲν καθεῖλεν ὁ Καῖσαρ, Καίσαρα δ' ἐν τῷ βουλευτηρίῳ τινές, ὡς βασιλιζόμενον, κατέκανον. Ταῦτα δὲ ὅπως ἐγένετο, καὶ ὅπως ἀνῃρέθησαν ὅ τε Πομπήιος καὶ ὁ Γάιος, ἡ δευτέρα τῶν ἐμφυλίων ἥδε δηλοῖ.
Ὁ μὲν Πομπήιος, ἄρτι τὴν θάλασσαν καθήρας ἀπὸ τῶν λῃστηρίων τότε μάλιστα πανταχοῦ πλεονασάντων, Μιθριδάτην ἐπὶ τοῖς λῃσταῖς καθῃρήκει, Πόντου βασιλέα· καὶ τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ, καὶ ὅσα ἄλλα ἔθνη προσέλαβεν ἀμφὶ τὴν ἕω, διετάσσετο. Ὁ δὲ Καῖσαρ ἦν ἔτι νέος, δεινὸς εἰπεῖν τε καὶ πρᾶξαι, τολμῆσαί τε ἐς πάντα, καὶ ἐλπίσαι περὶ ἁπάντων, ἐς δὲ δὴ φιλοτιμίαν ἀφειδὴς ὑπὲρ δύναμιν· ὡς ἀγορανομῶν ἔτι καὶ στρατηγῶν εἶναι κατάχρεως, καὶ τῷ πλήθει δαιμονίως ὑπεραρέσκειν, τῶν δήμων αἐὶ τοὺς δαψιλεῖς ἐπαινούντων. 2. Γάιος δὲ Κατιλίνας, μεγέθει τε δόξης καὶ γένους λαμπρότητι περιώνυμος, ἔμπληκτος ἀνήρ, δόξας ποτὲ καὶ υἱὸν ἀνελεῖν δι' Αὐρηλίας Ὀρεστίλλης ἔρωτα, οὐχ ὑφισταμένης τῆς Ὀρεστίλλης παῖδα ἔχοντι γήμασθαι, Σύλλα φίλος τε καὶ στασιώτης καὶ ζηλωτὴς μάλιστα γεγονώς· ἐκ δὲ φιλοτιμίας καὶ ὅδε ἐς πενίαν ὑπενηνεγμένος, καὶ θεραπευόμενος ἔτι πρὸς δυνατῶν ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν· ἐς ὑπατείαν παρήγγελεν, ὡς τῇδε παροδεύσων ἐς τυραννίδα. Πάγχυ δ' ἐλπίσας αἱρεθήσεσθαι διὰ τὴν ὑποψίαν τήνδε ἀπεκρούσθη, καὶ Κικέρων μὲν ἦρχεν ἀντ' αὐτοῦ, ἀνὴρ ἥδιστος εἰπεῖν τε καὶ ῥητορεῦσαι, Κατιλίνας δ' αὐτὸν ἐς ὕβριν τῶν ἑλομένων ἐπέσκωπτεν, ἐς μὲν ἀγνωσίαν γένους, καινὸν ὀνομάζων (καλοῦσι δ' οὕτω τοὺς ἀφ' ἑαυτῶν ἀλλ' οὐ τῶν προγόνων, γνωρίμους), ἐς δὲ ξενίαν τῆς πόλεως, ἰγκουϊλῖνον, ᾧ ῥήματι καλοῦσιν τοὺς ἐνοικοῦντας ἐν ἀλλοτρίαις οἰκίαις. Αὐτὸς δὲ πολιτείαν μὲν ὅλως ἔτι ἀπεστρέφετο ἐκ τοῦδε, ὡς οὐδὲν ἐς μοναρχίαν ταχὺ καὶ μέγα φέρουσαν, ἀλλ' ἔριδος καὶ φθόνου μεστήν· χρήματα δὲ ἀγείρων πολλὰ παρὰ πολλῶν γυναικῶν, αἳ τοὺς ἄνδρας ἤλπιζον ἐν τῇ ἐπαναστάσει διαφθερεῖν, συνώμνυτό τισιν ἀπὸ τῆς βουλῆς καὶ τῶν καλουμένων ἱππέων· συνῆγε δὲ καὶ δημότας, καὶ ξένους, καὶ θεράποντας. Καὶ πάντων ἡγεμόνες ἦσαν αὐτῷ Κορνήλιος Λέντλος καὶ Κέθηγος, οἳ τότε τῆς πόλεως ἐστρατήγουν. Ἀνά τε τὴν Ἰταλίαν περιέπεμπεν ἐς τῶν Συλλείων τοὺς τὰ κέρδη τῆς τότε βίας ἀναλωκότας, καὶ ὀρεγομένους ἔργων ὁμοίων ἐς μὲν Φαισούλας τῆς Τυῤῥηνίας Γάιον Μάλλιον, ἐς δὲ τὴν Πικηνίτιδα καὶ τὴν Ἀπουλίαν ἑτέρους· οἳ στρατὸν αὐτῷ συνέλεγον ἀφανῶς.
3. Καὶ τάδε πάντα, ἔτι ἀγνοούμενα, Φουλβία γύναιον οὐκ ἀφανὲς ἐμήνυε τῷ Κικέρωνι· ἧς ἐρῶν Κόιντος Κούριος, ἀνὴρ δι' ὀνείδη πολλὰ τῆς βουλῆς ἀπεωσμένος, καὶ τῆσδε τῆς Κατιλίνα συνθήκης ἠξιωμένος, κούφως μάλα καὶ φιλοτίμως ἐξέφερεν, οἷα πρὸς ἐρωμένην, ὡς αὐτίκα δυναστεύσων. Ἤδη δὲ καὶ περὶ τῶν ἐν τῇ Ἰταλίᾳ γιγνομένων λόγος ἐφοίτα. Καὶ ὁ Κικέρων τήν τε πόλιν ἐκ διαστημάτων φρουραῖς διελάμβανε, καὶ τῶν ἐπιφανῶν ἐξέπεμπε πολλοὺς ἐς πάντα τὰ ὕποπτα, τοῖς γιγνομένοις ἐφεδρύειν. Κατιλίνας δ' οὐδενὸς μέν πω θαῤῥοῦντος αὐτοῦ λαβέσθαι, διὰ τὴν ἔτι τοῦ ἀκριβοῦς ἀγνωσίαν, δεδιὼς δ' ὅμως, καὶ τὸ χρόνιον ἡγούμενος ὕποπτον, ἐν δὲ τῷ τάχει τὴν ἐλπίδα τιθέμενος, τά τε χρήματα προύπεμπεν ἐς Φαισούλας, καὶ τοῖς συνωμόταις ἐντειλάμενος κτεῖναι Κικέρωνα, καὶ τὴν πόλιν ἐκ διαστημάτων πολλῶν νυκτὸς ἐμπρῆσαι μιᾶς, ἐξῄει πρὸς Γάιον Μάλλιον, ὡς αὐτίκα στρατὸν ἄλλον ἀθροίσων, καὶ ἐς τὸν ἐμπρησμὸν τῆς πόλεως ἐπιδραμούμενος. Ὃ μὲν δὴ ῥάβδους τε καὶ πελέκεας, ὥς τις ἀνθύπατος, κούφως μάλα ἀνέσχε πρὸ ἑαυτοῦ, καὶ ἐς τὸν Μάλλιον ἐχώρει στρατολογῶν· Λέντλῳ δὲ καὶ τοῖς συνωμόταις ἔδοξεν, ὅτε Κατιλίναν ἐν Φαισούλαις πυνθάνοιντο γεγενῆσθαι, Λέντλον μὲν αὐτὸν καὶ Κέθηγον ἐφεδρεῦσαι ταῖς Κικέρωνος θύραις περὶ ἕω, μετὰ κεκρυμμένων ξιφιδίων, ἐσδεχθέντας τε διὰ τὴν ἀξίωσιν, καὶ λαλοῦντας ὁτι δὴ, μηκῦναι τὴν ὁμιλίαν ἐν περιπάτῳ, καὶ κτεῖναι περισπάσαντας ἀπὸ τῶν ἄλλων· Λεύκιον δὲ Βηστίαν, τὸν δήμαρχον, ἐκκλησίαν εὐθὺς ὑπὸ κήρυξι συνάγειν, καὶ κατηγορεῖν τοῦ Κικέρωνος, ὡς ἀεὶ δειλοῦ καὶ πολεμοποιοῦ, καὶ τὴν πόλιν ἐν οὐδενὶ δεινῷ διαταράττοντος, ἐπὶ δὲ τῇ Βηστίου δημηγορίᾳ, νυκτὸς αὐτίκα τῆς ἐπιούσης, ἑτέρους ἐν δώδεκα τόποις ἐμπιπράναι τὴν πόλιν, καὶ διαρπάζειν, καὶ κατακτείνειν τοὺς ἀρίστους.
4. Ὧδε μὲν Λέντλῳ καὶ Κεθήγῳ καὶ Στατιλίῳ καὶ Κασσίῳ, τοῖς ἄρχουσι τῆς ἐπαναστάσεως, ἐδέδοκτο, καὶ τὸν καιρὸν ἐπετήρουν· Ἀλλοβρίγων δὲ πρέσβεις, αἰτιώμενοι τοὺς ἡγουμένους αὑτῶν... ἐς τὴν Λέντλου συνωμοσίαν ἐπήχθησαν, ὡς ἀναστήσοντες ἐπὶ Ῥωμαίους τὴν Γαλατίαν. Καὶ Λέντλος μὲν αὐτοῖς συνέπεμπεν ἐς Κατιλίναν Βουλτούρκιον, ἄνδρα Κροτωνιάτην, γράμματα χωρὶς ὀνομάτων γεγραμμένα φέροντα. Οἱ δ' Ἀλλόβριγες ἐνδοιάσαντες ἐκοινώσαντο Φαβίῳ Σάγγᾳ, ὃς ἦν τῶν Ἀλλοβρίγων προστάτης· ὥσπερ ἁπάσαις πόλεσιν ἔστι τις ἐν Ῥώμῃ προστάτης. Παρὰ δὲ τοῦ Σάγγα μαθὼν ὁ Κικέρων, συνέλαβεν ἀπιόντας τοὺς Ἀλλόβριγάς τε καὶ Βουλτούρκιον, καὶ ἐς τὴν βουλὴν εὐθὺς ἐπήγαγεν. Οἱ δ' ὡμολόγουν ὅσα τοῖς ἀμφὶ τὸν Λέντλον συνῄδεσαν· ἀχθέντας τε ἤλεγχον, ὡς ὁ Κορνήλιος Λέντλος εἴποι πολλάκις εἱμάρθαι τρεῖς Κορνηλίους γενέσθαι Ῥωμαίων μονάρχους, ὧν ἤδη Κίνναν καὶ Σύλλαν γεγονέναι...
5. Λεχθέντων δὲ τούτων, ἡ μὲν βουλὴ Λέντλον παρέλυσε τῆς ἀρχῆς· ὁ δὲ Κικέρων, ἕκαστον ἐς τὰς οἰκίας τῶν στρατηγῶν διαθείς, ἐπανῆλθεν αὐτίκα, καὶ ψῆφον περὶ αὐτῶν ἐδίδου. Θόρυβος δ' ἦν ἀμφὶ τὸ βουλευτήριον, ἀγνοουμένου ἔτι τοῦ ἀκριβοῦς, καὶ δέος τῶν συνεγνωκότων. Αὐτοῦ δὲ Λέντλου καὶ Κεθήγου θεράποντές τε καὶ ἐξελεύθεροι, χειροτέχνας πολλοὺς προσλαβόντες, κατ' ὀπισθίας ὁδοὺς περιῄεσαν ἐπὶ τὰς τῶν στρατηγῶν οἰκίας, ὡς τοὺς δεσπότας ἐξαρπασόμενοι. Ὧν ὁ Κικέρων πυθόμενος, ἐξέδραμεν ἐκ τοῦ βουλευτηρίου, καὶ διαθεὶς ἐς τὰ ἐπίκαιρα φύλακας, ἐπανῆλθε, καὶ τὴν γνώμην ἐπετάχυνεν. Σιλανὸς μὲν δὲ πρῶτος ἔλεγεν, ὃς ἐς τὸ μέλλον ᾕρητο ὑπατεύειν· ὧδε γὰρ Ῥωμαίοις ὁ μέλλων ὑπατεύσειν, πρῶτος ἐσφέρει γνώμην, ὡς αὐτός, οἶμαι, πολλὰ τῶν κυρουμένων ἐργασόμενος, καὶ ἐκ τοῦδε εὐβουλότερόν τε καὶ εὐλαβέστερον ἐνθυμησόμενος περὶ ἑκάστου. Ἀξιοῦντι δὲ τῷ Σιλανῷ, τοὺς ἄνδρας ἐσχάτῃ κολάσει μετιέναι, πολλοὶ συνετίθεντο, ἕως, ἐπὶ Νέρωνα τῆς γνώμης περιιούσης, ὁ Νέρων ἐδικαίου, φυλάττειν αὐτοὺς μέχρι Κατιλίναν ἐξέλωσι πολέμῳ, καὶ τὰ ἀκριβέστατα μάθωσι.
6. ...Γάιός τε Καῖσαρ, οὐ καθαρεύων μὲν ὑπονοίας μὴ συνεγνωκέναι τοῖς ἀνδράσι, Κικέρωνος δ' οὐ θαῤῥοῦντος καὶ τόνδε, ὑπεραρέσκοντα τῷ δήμῳ, ἐς τὸν ἀγῶνα προβαλέσθαι, προσετίθει διαθέσθαι τοὺς ἄνδρας Κικέρωνα τῆς Ἰταλίας ἐν πόλεσιν αἷς ἂν αὐτὸς δοκιμάσῃ, μέχρι, Κατιλίνα καταπολεμηθέντος, ἐς δικαστήριον ὑπαχθῶσι, καὶ μηδὲν ἀνήκεστον ἐς ἄνδρας ἐπιφανεῖς ᾖ πρὸ λόγου καὶ δίκης ἐξειργασμένος. Δικαίου δὲ τῆς γνώμης φανείσης καὶ δεχθείσης, ἀκρατῶς οἱ πολλοὶ μετετίθεντο· μέχρι Κάτων ἤδη σαφῶς ἀνακαλύπτων τὴν εἰς τὸν Καίσαρα ὑποψίαν, καὶ ὁ Κικέρων, δεδιὼς ἀμφὶ τῇ νυκτὶ προσιούσῃ, μὴ τὸ συνεγνωκὸς τοῖς ἀνδράσι πλῆθος αἰωρούμενον ἔτι κατ' ἀγοράν, καὶ δεδιὸς περί τε σφῶν αὐτῶν καὶ περὶ ἐκείνων, ἐργάσηταί τι ἄτοπον, ἔπεισαν, ὡς αὐτοφώρων ἄνευ κρίσεως καταγνῶναι. Καὶ εὐθὺς ἐκ τῶν οἰκιῶν, ἔτι τῆς βουλῆς συνεστώσης, ἕκαστον αὐτῶν ὁ Κικέρων ἐς τὸ δεσμωτήριον, μεταγαγών, τοῦ πλήθους ἀγνοοῦντος, ἐπεῖδεν ἀποθνήσκοντας· καὶ τοῖς ἐν ἀγορᾷ παροδεύων ἐσήμηνεν, ὅτι τεθνᾶσιν. Οἱ δὲ διελύοντο, πεφρικότες τε, καὶ περὶ σφῶν ἀγαπῶντες ὡς διαλαθόντες. Οὕτω μὲν ἡ πόλις ἀνέπνευσεν ἀπὸ τοῦ δέους, πολλοῦ σφῖσιν ἐκείνης τῆς ἡμέρας ἐπιστάντος.
7. Κατιλίναν δὲ ἐς δισμυρίους τε ἀγείραντα, καὶ τούτων τεταρτημόριον ὁπλίσαντα ἤδη, καὶ ἐς Γαλατίαν ἐπὶ ἄλλην παρασκευὴν ἀπιόντα, Ἀντώνιος, ὁ ἕτερος ὕπατος, ὑπ' Ἀλπείοις καταλαβών, οὐ δυσχερῶς ἐκράτησεν ἀνδρὸς ἐμπλήκτως ἀλλόκοτον ἔργον ἐπὶ νοῦν λαβόντος τε, καὶ ἐς πεῖραν ἔτι ἐμπληκτότερον ἀπαρασκεύως προαγαγόντος. Οὐ μὴν ὅ γε Κατιλίνας, οὐδ' ἄλλος οὐδεὶς τῶν συνόντων ἐπιφανῶν, φυγεῖν ἠξίωσεν, ἀλλ' ἐσδραμόντες ἐς τοὺς πολεμίους ἀπώλοντο.
Ὧδε μὲν ἡ Κατιλίνα ἐπανάστασις, παρ' ὀλίγον ἐς ἔσχατον ἐλθοῦσα κινδύνου τῇ πόλει, διελύετο. Καὶ ὁ Κικέρων, ἅπασιν ἐπὶ λόγου δυνάμει μόνῃ γνώριμος ὤν, τότε καὶ ἐπὶ ἔργῳ διὰ στόματος ἦν, καὶ σωτὴρ ἐδόκει περιφανῶς ἀπολλυμένῃ τῇ πατρίδι γενέσθαι, χάριτές τε ἦσαν αὐτῷ παρὰ τὴν ἐκκλησίαν καὶ εὐφημίαι ποικίλαι. Κάτωνος δ' αὐτὸν καὶ πατέρα τῆς Πατρίδος προσαγορεύσαντος, ἐπεβόησεν ὁ δῆμος. Καὶ δοκεῖ τισὶν ἥδε ἡ εὐφημία ἀπὸ Κικέρωνος ἀρξαμένη περιελθεῖν ἐς τῶν νῦν αὐτοκρατόρων τοὺς φαινομένους ἀξίους. Οὐδὲ γὰρ τοῖσδε, καίπερ οὖσι βασιλεῦσιν, εὐθὺς ἀπ' ἀρχῆς ἅμα ταῖς ἄλλαις ἐπωνυμίαις, ἀλλὰ σὺν χρόνῳ μόλις, ἥδε, ὡς ἐντελὴς ἐπὶ μεγίστοις δὴ μαρτυρία, ψηφίζεται.
Ῥωμαικῶν ἐμφυλίων Δʹ.
19. Κικέρων δέ, ὃς μετὰ Γαῖον Καίσαρα ἴσχυνεν ὅση γένοιτο ἂν δημαγωγοῦ μοναρχία, κατέγνωστο μὲν ἅμα τῷ παιδὶ καὶ τῷ ἀδελφῷ καὶ τῷ παιδὶ τοῦ ἀδελφοῦ καὶ πᾶσιν οἰκείοις τε καὶ στασιώταις καὶ φίλοις, φυγὼν δὲ ἐπὶ σκάφους οὐκ ἔφερε τὴν ἀηδίαν τοῦ κλύδωνος, ἀλλ' ἐς ἴδιον χωρίον, ὁ καθ' ἱστορίαν τοῦδε τοῦ πάθους εἶδον, ἀμφὶ Καιήτην πόλιν τῆς Ἰταλίας, καταχθεὶς ἠρέμει. Πλησιαζόντων δὲ τῶν ἐρευνωμένων (τοῦτον γὰρ δὴ φιλοτιμότατα πάντων Ἀντώνιός τε ἐζήτει καὶ Ἀντωνίῳ πάντες) ἐς τὸ δωμάτιον αὐτοῦ κόρακες εἰσπτάντες ἔκλαζον ἐπεγείροντες ἀπὸ τοῦ ὕπνου, καὶ τὸ ἱμάτιον ἀπέσυρον ἀπὸ τοῦ σώματος, ἕως οἱ θεράποντες σημηνάμενοι τὸ γιγνόμενον εἶναι σύμβολον ἐκ τῶν θεῶν, ἐς φορεῖον εἰσθέμενοι τὸν Κικέρωνα αὖθις ἐπὶ τὴν θάλασσαν ἦγον διὰ λόχμης βαθείας λανθάνοντες. Πολλῶν δὲ ἀνὰ μέρη διαθεόντων τε καὶ πυνθανομένων εἴ που Κικέρων ὁραθείη, οἱ μὲν ἄλλοι ἐπ' εὐνοίᾳ καὶ ἐλέῳ πλεῖν ἀυτὸν ἐξαναχθέντα ἔλεγον ἤδη, σκυτοτόμος δὲ πελάτης Κλωδίου, πικροτάτου τῷ Κικέρωνι ἐχθροῦ γεγονότος, Λαίνᾳ τῷ λοχαγῷ σὺν ὀλίγοις ὄντι τὴν ἀτραπὸν ἔδειξεν. Ὁ δὲ ἐπέδραμέ τε, καὶ θεράποντας ἰδὼν πολὺ πλείους τῶν ἀμφ' αὐτὸν ὁρμῶντας ἐς ἄμυναν, στρατηγικῶν μάλα ἀνεβόησεν· «Εἰσελθέτωσαν ἐς τὸ χωρίον οἱ περὶ οὐρὰν λοχαγοί». Τότε γὰρ οἱ μὲν θεράποντες ὡς ἐλευσομένων πλεόνων κατεπλάγησαν, 20. ὁ δὲ Λαίνας καὶ δίκην τινὰ διὰ τοῦ Κικέρωνός ποτε κατωρθωκώς, ἐκ τοῦ φορείου τὴν κεφαλὴν ἐπισπάσας ἀπέτεμνεν, εἰς τρὶς ἐπιπλήσσων καὶ ἐκδιαπρίζων ὑπὸ ἀπειρίας. Ἀπέτεμε δὲ καὶ τὴν χεῖρα, ᾗ τοὺς κατ' Ἀντωνίου λόγους οἷα τυράννου συγγράφων, εἰς μίμημα τῶν Δημοσθένους, Φιλιππικοὺς ἐπέγραφεν. Ἔθεον δὲ οἱ μὲν ἐπὶ ἵππων οἱ δὲ ἐπὶ νεῶν, αὐτίκα τὸ εὐαγγέλιον Ἀντωνίῳ διαφέροντες· καὶ ὁ Λαίνας ἐν ἀγορᾷ προκαθημένῳ τὴν κεφαλὴν καὶ τὴν χεῖρα μακρόθεν ἐνέσειεν ἐπιδεικνύς. Ὁ δὲ ἥσθη τε μάλιστα καὶ τὸν λοχαγὸν ἐστεφάνωσε καὶ πλέοσι τῶν ἄθλων ἐδωρήσατο πέντε καὶ εἴκοσι μυριάσιν Ἀττικῶν δραχμῶν, ὡς μέγιστον δὴ τόνδε πάντων ἐχθρὸν καὶ πολεμιώτατόν οἱ γενόμενον ἀνελόντι. Ἡ κεφαλὴ δὲ τοῦ Κικέρωνος καὶ ἡ χεὶρ ἐν ἀγορᾷ τοῦ βήματος ἀπεκρέμαντο ἐπὶ πλεῖστον ἔνθα πρότερον ὁ Κικέρων ἐδημηγόρει· καὶ πλείους ὀψόμενοι συνέθεον ἢ ἀκροώμενοι. Λέγεται δὲ καὶ ἐπὶ τῆς διαίτης ὁ Ἀντώνιος τὴν κεφαλὴν τοῦ Κικέρωνος θέσθαι πρὸ τῆς τραπέζης, μέχρι κόρον ἔσχε τῆς θέας τοῦ κακοῦ.
Ὧδε μὲν δὴ ὁ Κικέρων, ἐπί τε λόγοις ἀοίδιμος ἐς ἔτι νῦν ἀνήρ, καὶ ὅτε ἦρχε τὴν ὕπατον ἀρχὴν ἐς τὰ μέγιστα τῇ πατρίδι γεγονὼς χρήσιμος, ἀνῄρητο καὶ ἀνῃρημένος ἐνυβρίζετο· ὁ δὲ παῖς ἐς τὴν Ἑλλάδα προαπέσταλτο ἐς Βροῦτον. Κόιντος δὲ ὁ τοῦ Κικέρωνος ἀδελφός, ἅμα τῷ παιδὶ καταληφθείς, ἐδεῖτο τῶν σφαγέων πρὸ τοῦ παιδὸς αὐτὸν ἀνελεῖν· τὰ δὲ ἐναντία καὶ τοῦ παιδὸς ἱκετεύοντος, οἱ σφαγεῖς ἔφασαν ἀμφοτέροις διαιτήσειν, καὶ διαλαβόντες ἕτερον ἕτεροι κατὰ σύνθημα φονεῖς ἀνεῖλον ὁμοῦ.
Аппиан (ок. 95 — 165 гг. н. э.) — автор "Римской истории" в 24-х книгах, из которых сохранились десять, разделенные по содержанию на части: Испанские, Сирийские, Митридатовы и Гражданские войны. Сведения о заговоре Катилины во 2-й книге "Гражданских войн" (главы 1-7) служат ценным дополнением к данным об этом заговоре у Цицерона, Саллюстия, Плутарха, Диона Кассия. В 4-й книге (главы 19-20) изображается гибель Цицерона и его родных во время проскрипций при Антонии в 43 г. до н. э.
II,1. ἔδρασαν с 82 г. до н.э. Серторий был военным трибуном в Испании, вместе с помощником Марком Перпенной собрал войско и в союзе с иберийцами повёл войну против Рима.
καθεῖλον в битве при Фарсале в 48 г. до н.э.
κατέκανον в мартовские Иды (15 марта) 44 г. до н.э.
καθήρας Помпей вел военные действия против пиратов и Митридата в 60-е гг. до н.э.
От δεινός зависят инфинитивы отношения (§55).
ἀγορανομῶν, στρατηγῶν эдилом Цезарь был в 65 г., а претором в 63 г. до н. э.
2. Ὀρεστίλλης о ней подробно говорится в "Заговоре Катилины" Саллюстия.
От ἥδιστος зависит инфинитив отношения.
καινός (по-латыни homo novus) "выскочка".
ἰγκουιλῖνος латинское слово inquilinus "пришелец".
ἀπεστρέφετο не соответствует истине: Катилина домогался консульства на 62 г.
Κέθηγος о преторстве Цетега Саллюстий и Цицерон не упоминают.
3. κτεῖναι Саллюстий в "Заговоре Катилины" пишет о двух готовившихся покушениях на Цицерона (главы 28 и 43).
4. ἡγουμένους имеются в виду магистраты.
χωρὶς ὀνομάτων т.е. без подписей.
ἀπιόντες подраз. из Рима.
5. ἐργασόμενος, ἐργάζομαι здесь "осуществлять".
6. πρὸ λόγου καὶ δίκης до суда и следствия.
περὶ ἐκείνου логически относится к ἀνδράσι.
IV,19. Κλωδίου Клодий Пульхр в 62 г. до н.э. был обвинён Цицероном в святотатстве.
20. Λαίνας... δίκην... κατωρθωκώς Плутарх сообщает, что Цицерон защищал Попилия Лената от обвинения в отцеубийстве.
ὁ παῖς, ὁ ἀδελφὸς ἅμα τῷ παιδί сына оратора звали Марк Туллий Цицерон, младшего брата и племянника одинаково — Квинт Туллий Цицерон.
Καινὴ διαϑήϰη (Λούϰας, ϰεϕ. ιεʹ)
1 Ἦσαν δὲ αὐτῷ ἐγγίζοντες πάντες οἱ τελῶναι ϰαὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀϰούειν αὐτοῦ. 2 ϰαὶ διεγόγγυζον οἵ τε Φαρισαῖοι ϰαὶ οἱ γραμματεῖς λέγοντες ὅτι Οὗτος ἁμαρτωλοὺς προσδέχεται ϰαὶ συνεσϑίει αὐτοῖς. 3 εἶπεν δὲ πρὸς αὐτοὺς τὴν παραβολὴν ταύτην λέγων, 4 Τίς ἄνϑρωπος ἐξ ὑμῶν ἔχων ἑϰατὸν πρόβατα ϰαὶ ἀπολέσας ἐξ αὐτῶν ἓν οὐ ϰαταλείπει τὰ ἐνενήϰοντα ἐννέα ἐν τῇ ἐρήμῳ ϰαὶ πορεύεται ἐπὶ τὸ ἀπολωλὸς ἕως εὕρῃ αὐτό; 5 ϰαὶ εὑρὼν ἐπιτίϑησιν ἐπὶ τοὺς ὤμους αὐτοῦ χαίρων, 6 ϰαὶ ἐλϑὼν εἰς τὸν οἶϰον συγϰαλεῖ τοὺς ϕίλους ϰαὶ τοὺς γείτονας λέγων αὐτοῖς, Συγχάρητέ μοι, ὅτι εὗρον τὸ πρόβατόν μου τὸ ἀπολωλός. 7 λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτως χαρὰ ἐν τῷ οὐρανῷ ἔσται ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήϰοντα ἐννέα διϰαίοις οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσιν μετανοίας. 8 Ἢ τίς γυνὴ δραχμὰς ἔχουσα δέϰα, ἐὰν ἀπολέσῃ δραχμὴν μίαν, οὐχὶ ἅπτει λύχνον ϰαὶ σαροῖ τὴν οἰϰίαν ϰαὶ ζητεῖ ἐπιμελῶς ἕως οὗ εὕρῃ; 9 ϰαὶ εὑροῦσα συγϰαλεῖ τὰς ϕίλας ϰαὶ γείτονας λέγουσα, Συγχάρητέ μοι, ὅτι εὗρον τὴν δραχμὴν ἣν ἀπώλεσα. 10 οὕτως, λέγω ὑμῖν, γίνεται χαρὰ ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ ϑεοῦ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι. 11 Εἶπεν δέ, Ἄνϑρωπός τις εἶχεν δύο υἱούς. 12 ϰαὶ εἶπεν ὁ νεώτερος αὐτῶν τῷ πατρί, Πάτερ, δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας. ὁ δὲ διεῖλεν αὐτοῖς τὸν βίον. 13 ϰαὶ μετ᾽ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μαϰράν, ϰαὶ ἐϰεῖ διεσϰόρπισεν τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ζῶν ἀσώτως. 14 δαπανήσαντος δὲ αὐτοῦ πάντα ἐγένετο λιμὸς ἰσχυρὰ ϰατὰ τὴν χώραν ἐϰείνην, ϰαὶ αὐτὸς ἤρξατο ὑστερεῖσϑαι. 15 ϰαὶ πορευϑεὶς ἐϰολλήϑη ἑνὶ τῶν πολιτῶν τῆς χώρας ἐϰείνης, ϰαὶ ἔπεμψεν αὐτὸν εἰς τοὺς ἀγροὺς αὐτοῦ βόσϰειν χοίρους· 16 ϰαὶ ἐπεϑύμει χορτασϑῆναι ἐϰ τῶν ϰερατίων ὧν ἤσϑιον οἱ χοῖροι, ϰαὶ οὐδεὶς ἐδίδου αὐτῷ. 17 εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλϑὼν ἔϕη, Πόσοι μίσϑιοι τοῦ πατρός μου περισσεύονται ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ὧδε ἀπόλλυμαι. 18 ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου ϰαὶ ἐρῶ αὐτῷ, Πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν ϰαὶ ἐνώπιόν σου, 19 οὐϰέτι εἰμὶ ἄξιος ϰληϑῆναι υἱός σου· ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισϑίων σου. 20 ϰαὶ ἀναστὰς ἦλϑεν πρὸς τὸν πατέρα ἑαυτοῦ. ἔτι δὲ αὐτοῦ μαϰρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ ϰαὶ ἐσπλαγχνίσϑη ϰαὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ ϰαὶ ϰατεϕίλησεν αὐτόν. 21 εἶπεν δὲ ὁ υἱὸς αὐτῷ, Πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν ϰαὶ ἐνώπιόν σου, οὐϰέτι εἰμὶ ἄξιος ϰληϑῆναι υἱός σου. 22 εἶπεν δὲ ὁ πατὴρ πρὸς τοὺς δούλους αὐτοῦ, Ταχὺ ἐξενέγϰατε στολὴν τὴν πρώτην ϰαὶ ἐνδύσατε αὐτόν, ϰαὶ δότε δαϰτύλιον εἰς τὴν χεῖρα αὐτοῦ ϰαὶ ὑποδήματα εἰς τοὺς πόδας, 23 ϰαὶ ϕέρετε τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν, ϑύσατε ϰαὶ ϕαγόντες εὐϕρανϑῶμεν, 24 ὅτι οὗτος ὁ υἱός μου νεϰρὸς ἦν ϰαὶ ἀνέζησεν, ἦν ἀπολωλὼς ϰαὶ εὑρέϑη. ϰαὶ ἤρξαντο εὐϕραίνεσϑαι. 25 Ἦν δὲ ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ πρεσβύτερος ἐν ἀγρῷ· ϰαὶ ὡς ἐρχόμενος ἤγγισεν τῇ οἰϰίᾳ, ἤϰουσεν συμϕωνίας ϰαὶ χορῶν, 26 ϰαὶ προσϰαλεσάμενος ἕνα τῶν παίδων ἐπυνϑάνετο τί ἂν εἴη ταῦτα. 27 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ ὅτι Ὁ ἀδελϕός σου ἥϰει, ϰαὶ ἔϑυσεν ὁ πατήρ σου τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν, ὅτι ὑγιαίνοντα αὐτὸν ἀπέλαβεν. 28 ὠργίσϑη δὲ ϰαὶ οὐϰ ἤϑελεν εἰσελϑεῖν. ὁ δὲ πατὴρ αὐτοῦ ἐξελϑὼν παρεϰάλει αὐτόν. 29 ὁ δὲ ἀποϰριϑεὶς εἶπεν τῷ πατρὶ αὐτοῦ, Ἰδοὺ τοσαῦτα ἔτη δουλεύω σοι ϰαὶ οὐδέποτε ἐντολήν σου παρῆλϑον, ϰαὶ ἐμοὶ οὐδέποτε ἔδωϰας ἔριϕον ἵνα μετὰ τῶν ϕίλων μου εὐϕρανϑῶ· 30 ὅτε δὲ ὁ υἱός σου οὗτος ὁ ϰαταϕαγών σου τὸν βίον μετὰ πορνῶν ἦλϑεν, ἔϑυσας αὐτῷ τὸν σιτευτὸν μόσχον. 31 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Τέϰνον, σὺ πάντοτε μετ᾽ ἐμοῦ εἶ, ϰαὶ πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστιν· 32 εὐϕρανϑῆναι δὲ ϰαὶ χαρῆναι ἔδει, ὅτι ὁ ἀδελϕός σου οὗτος νεϰρὸς ἦν ϰαὶ ἔζησεν, ϰαὶ ἀπολωλὼς ϰαὶ εὑρέϑη.
Новозаветная притча о блудном сыне (Лука, XV) послужила сюжетной основой как для древнерусских фресок, так и для западноевропейской живописи (Рембрандта, Сальватора Розы, Метсю и др.). О диалекте койне, на котором написана новозаветная литература, см. приложение. Датировка Нового завета, его историко-литературные истоки, социальные и философские идеи рассматриваются в книге А. Ч. Козаржевского "Источниковедческие проблемы раннехристианской литературы". Издательство Московского университета, 1985.
1. αὐτῷ т. е. τῷ Ἰησοῦ. 7. χαρὰ ἔσται ἤ подразум. μᾶλλον. 14. λιμός в диалекте койне жен. рода. 15. ἔπεμψεν пропущено подлежащее. 16. ϰεράτιον ceratonia siliqua. 20. ἦλϑεν значение не строго аористное: "пошёл" (а не "пришёл").
Παυσανίου Περιήγησις τῆς Ἑλλάδος. Α.
XXII,4. Ἐς δὲ τὴν ἀϰρόπολίν ἐστιν ἔσοδος μία· ἑτέραν δὲ οὐ παρέχεται, πᾶσα ἀπότομος οὖσα ϰαὶ τεῖχος ἔχουσα ἐχυρόν. Τὰ δὲ προπύλαια λίϑου λευϰοῦ τὴν ὀροϕὴν ἔχει ϰαὶ ϰόσμῳ ϰαὶ μεγέϑει τῶν λίϑων μέχρι γε ϰαὶ ἐμοῦ προεῖχε. Τὰς μὲν οὖν εἰϰόνας τῶν ἱππέων οὐϰ ἔχω σαϕῶς εἰπεῖν, εἴτε οἱ παῖδές εἰσιν οἱ Ξενοϕῶντος εἴτε ἄλλως [ἐς] εὐπρέπειαν πεποιημέναι· τῶν δὲ προπυλαίων ἐν δεξιᾷ Νίϰης ἐστὶν Ἀπτέρου ναός. Ἐντεῦϑεν ἡ ϑάλασσά ἐστι σύνοπτος, ϰαὶ ταύτῃ ῥίψας Αἰγεὺς ἑαυτόν, ὡς λέγουσιν, ἐτελεύτησεν. 5. Ἀνήγετο μὲν γὰρ ἡ ναῦς μέλασιν ἱστίοις ἡ τοὺς παῖδας ϕέρουσα εἰς Κρήτην, Θεσεὺς δέ — ἔπλει γὰρ τόλμης τι ἔχων ἐς τὸν Μίνω ϰαλούμενον ταῦρον — πρὸς τὸν πατέρα προεῖπε χρήσεσϑαι τοῖς ἱστίοις λευϰοῖς, ἢν ὀπίσω πλέῃ τοῦ ταύρου ϰρατήσας· τούτων λήϑην ἔσχεν Ἀριάδνην ἀϕῃρημένος· ἐνταῦϑα Αἰγεὺς ὡς εἶδεν ἱστίοις μέλασι τὴν ναῦν ϰομιζομένην, οἷα τὸν παῖδα τεϑνάναι δοϰῶν, ἀϕεὶς αὑτὸν διαϕϑείρεται· ϰαὶ οἱ παρὰ Ἀϑηναίοις ἐστὶ ϰαλούμενον ἡρῷον Αἰγέως.
6. Ἔστι δὲ ἐν ἀριστερᾷ τῶν προπυλαίων οἴϰημα ἔχον γραϕάς· ὁπόσαις δὲ μὴ ϰαϑέστηϰεν ὁ χρόνος αἴτιος ἀϕανέσιν εἶναι, Διομήδης ἦν [ϰαὶ Ὀδυσσεύς] ὁ μὲν ἐν Λήμνῳ τὸ Φυλοϰτήτου τόξον, ὁ δὲ τὴν Ἀϑηνᾶν ἀϕαιρούμενος ἐξ Ἰλίου. Ἐνταῦϑα [ἐν ταῖς γραϕαῖς] Ὀρέστης ἐστὶν Αἴγισϑον ϕονεύων ϰαὶ Πυλάδης τοὺς παῖδας τοῦ Ναυπλίου βοηϑοὺς ἐλϑόντας Αἰγίσϑῳ· τοῦ δὲ Ἀχιλλέως τάϕου πλησίον μέλλουσά ἐστι σϕάζεσϑαι Πολυξένη. Ὁμήρῳ δὲ εὖ μὲν παρείϑη τόδε τὸ ὠμὸν οὕτως ἔργον· εὖ δέ μοι ϕαίνεται ποιῆσαι Σϰῦρον ἀπὸ Ἀχιλλέως ἁλοῦσαν, οὐδὲν ὁμοίως ϰαὶ ὅσοι λέγουσιν ὁμοῦ ταῖς παρϑένοις Ἀχιλλέα ἔχειν ἐν Σϰύρῳ δίαιταν, ἃ δὴ ϰαὶ Πολύγνωτος ἔγραψεν. Ἔγραψε δὲ ϰαὶ πρὸς τῷ ποταμῷ ταῖς ὁμοῦ Ναυσιϰᾷ πλυνούσαις ἐϕιστάμενον Ὀδυσσέα ϰατὰ τὰ αὐτὰ ϰαϑὰ δὴ ϰαὶ Ὅμηρος ἐποίησε. Γραϕαὶ δέ εἰσι ϰαὶ ἄλλαι ϰαὶ Ἀλϰιβιάδης, ἵππων δέ οἱ νίϰης τῆς ἐν Νεμέᾳ ἐστὶ σημεῖα ἐν τῇ γραϕῇ. Καὶ Περσεύς ἐστιν ἐς Σέριϕον ϰομιζόμενος, Πολυδέϰτῃ ϕέρων τὴν ϰεϕαλὴν τῆς Μεδούσης.
XXIV,5. Ἐς δὲ τὸν ναὸν ὃν Παρϑενῶνα ὀνομάζουσιν, ἐς τοῦτον ἐσιοῦσιν, ὁπόσα ἐν τοῖς ϰαλουμένοις ἀετοῖς ϰεῖται, πάντα ἐς τὴν Ἀϑηνᾶς ἔχει γένεσιν, τὰ δὲ ὄπισϑεν ἡ Ποσειδῶνος πρὸς Ἀϑηνᾶν ἐστιν ἔρις ὑπὲρ τῆς γῆς· αὐτὸ δὲ ἔϰ τε ἐλέϕαντος τὸ ἄγαλμα ϰαὶ χρυσοῦ πεποίηται. Μέσῳ μὲν οὖν ἐπίϰειταί οἱ τῷ ϰράνει Σϕιγγὸς εἰϰών — ἃ δὲ ἐς τὴν Σϕίγγα λέγεται, γράψω προελϑόντος ἐς τὰ Βοιώτιά μοι τοῦ λόγου, ϰαϑ' ἑϰάτερον δὲ τοῦ ϰράνους γρῦπές εἰσιν ἐπειργασμένοι. 6. Τούτους τοὺς γρῦπας ἐν τοῖς ἔπεσιν Ἀριστέας ὁ Προϰοννήσιος μάχεσϑαι περὶ τοῦ χρυσοῦ ϕησιν Ἀριμασποῖς [τοῖς] ὑπὲρ Ἰσσηδόνων· τὸν δὲ χρυσόν, ὃν ϕυλάσσουσιν οἱ γρῦπες, ἀνιέναι τὴν γῆν· εἶναι δὲ Ἀριμασποὺς μὲν ἄνδρας μονοϕϑάλμους πάντας ἐϰ γενετῆς, γρῦπας δὲ ϑηρία λέουσιν εἰϰασμένα, πτερὰ δὲ ἔχειν ϰαὶ στόμα ἀετοῦ. 7. Καὶ γρυπῶν μὲν περὶ τοσαῦτα εἰρήσϑω· τὸ δὲ ἄγαλμα τῆς Ἀϑηνᾶς ὀρϑόν ἐστιν ἐν χιτῶνι ποδήρει ϰαί οἱ ϰατὰ τὸ στέρνον ἡ ϰεϕαλὴ Μεδούσης ἐλέϕαντός ἐστιν ἐμπεποιημένη· ϰαὶ Νίϰην τε ὅσον τεσσάρων πηχῶν, ἐν δὲ τῇ χειρὶ δόρυ ἔχει, ϰαὶ οἱ πρὸς τοῖς ποσὶν ἀσπίς τε ϰεῖται ϰαὶ πλησίον τοῦ δόρατος δράϰων ἐστίν· εἴη δ' ἂν Ἐριχϑόνιος οὗτος ὁ δράϰων. Ἔστι δὲ τῷ βάϑρῳ τοῦ ἀγάλματος ἐπειργασμένη Πανδώρας γένεσις. Πεποίηται δὲ Ἡσιόδῳ τε ϰαὶ ἄλλοις ὡς ἡ Πανδώρα γένοιτο αὕτη γυνὴ πρώτη· πρὶν δὲ ἢ γενέσϑαι Πανδώραν οὐϰ ἦν πω γυναιϰῶν γένος. Ἐνταῦϑα εἰϰόνα ἰδὼν οἶδα Ἀδριανοῦ βασιλέως μόνου, ϰαὶ ϰατὰ τὴν ἔσοδον Ἰϕιϰράτους ἀποδειξαμένου πολλά τε ϰαὶ ϑαυμαστὰ ἔργα.
XXVI,5. Ἔστι δὲ ϰαὶ οἴϰημα Ἐρέχϑειον ϰαλούμενον· πρὸ δὲ τῆς ἐσόδου Διός ἐστι βωμὸς Ὑπάτου, ἔνϑα ἔμψυχον ϑύουσιν οὐδέν, πέμματα δὲ ϑέντες οὐδὲν ἔτι οἴνῳ χρήσασϑαι νομίζουσιν. Ἐσελϑοῦσι δέ εἰσι βωμοί, Ποσειδῶνος, ἐϕ' οὗ ϰαὶ Ἐρεχϑεῖ ϑύουσιν ἐϰ τοῦ μαντεύματος, ϰαὶ ἥρωος Βούτου, τρίτος δὲ Ἡϕαίστου· γραϕαὶ δὲ ἐπὶ τῶν τοίχων τοῦ γένους εἰσὶ τοῦ Βουταδῶν ϰαὶ — διπλοῦν γάρ ἐστι τὸ οἰϰημα — [ϰαὶ] ὕδωρ ἐστὶν ἔνδον ϑαλάσσιον ἐν ϕρέατι. Τοῦτο μὲν ϑαῦμα οὐ μέγα· ϰαὶ γὰρ ὅσοι μεσόγαιαν οἰϰοῦσιν, ἄλλοις τε ἔστι ϰαὶ Καρσὶν Ἀϕροδισιεῦσιν· ἀλλὰ τόδε ϕρέαρ ἐς συγγραϕὴν παρέχεται ϰυμάτων ἦχον ἐπὶ νότῳ πνεύσαντι. Καὶ τριαίνης ἐστὶν ἐν τῇ πέτρᾳ σχῆμα· ταῦτα δὲ λέγεται Ποσειδῶνι μαρτύρια ἐς τὴν ἀμϕισβήτησιν τῆς χώρας ϕανῆναι.
XXVIII,2. Χωρὶς δὲ ἢ ὅσα ϰατέλεξα δύο μὲν Ἀϑηναίοις εἰσὶ δεϰάται πολεμήσασιν, ἄγαλμα Ἀϑηνᾶς χαλϰοῦν ἀπὸ Μήδων τῶν εἰς Μαραϑῶνα ἀποβάντων, τέχνη Φειδίου — ϰαί οἱ ἐπὶ τῆς ἀσπίδος [μάχην] Λαπιϑῶν πρὸς Κενταύρους ϰαὶ ὅσα ἄλλα ἐστὶν ἐπειργασμένα λέγουσι τορεῦσαι Μῦν, τῷ δὲ Μυΐ ταῦτά τε ϰαὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἔργων Παῤῥάσιον ϰαταγράψαι τὸν Εὐήνορος· ταύτης τῆς Ἀϑηνᾶς ἡ τοῦ δόρατος αἰχμὴ ϰαὶ ὁ λόϕος τοῦ ϰράνους ἀπὸ Σουνίου προσπλέουσίν ἐστιν, ἤδη σύνοπτα, — ϰαὶ ἅρμα ϰεῖται χαλϰοῦν ἀπὸ Βοιωτῶν δεϰάτη ϰαὶ Χαλϰιδέων τῶν ἐν Εὐβοίᾳ. Δύο δὲ ἄλλα ἐστὶ ἀναϑήματα, Περιϰλῆς ὁ Ξανϑίππου ϰαὶ τῶν ἔργων τῶν Φειδίου ϑέας μάλιστα ἄξιον Ἀϑηνᾶς ἄγαλμα ἀπὸ τῶν ἀναϑέντων ϰαλουμένης Λημνίιας.
XXVIII,4. Καταβᾶσι δὲ οὐϰ ἐς τὴν ϰάτω πόλιν, ἀλλ' ὅσον ὑπὸ τὰ προπύλαια πηγή τε ὕδατός ἐστι ϰαὶ πλησίον Ἀπόλλωνος ἱερὸν ἐν σπηλαίῳ... 5. Ἔστι δὲ ῎Αρειος πάγος ϰαλούμενος, ὅτι πρῶτος ῎Αρης ἐνταῦϑα ἐϰρίϑη, ϰαί μοι ϰαὶ ταῦτα δεδήλωϰεν ὁ λόγος ὡς Ἁλιῤῥόϑιον ἀνέλοι ϰαὶ ἐϕ' ὅτῳ ϰτείνειε· ϰριϑῆναι δὲ ϰαὶ ὕστερον Ὀρέστην λέγουσιν ἐπὶ τῷ ϕόνῳ τῆς μητρός· ϰαὶ βωμός ἐστιν Ἀϑηνᾶς Ἀρείας, ὃν ἀνέϑηϰεν ἀποϕυγὼν τὴν δίϰην. Τοὺς δὲ ἀργοὺς λίϑους, ἐϕ' ὧν ἑστᾶσιν ὅσοι δίϰας ὑπέχουσι ϰαὶ οἱ διώϰοντες, τὸν μὲν Ὕβρεως τὸν δὲ Ἀναιδείας αὐτῶν ὀνομάζουσι.
Павсаний, родом из Малой Азии, жил во II в. при Адриане и Антонинах, автор "Описания Эллады" в 10 книгах, ценного источника по географии, этнографии, археологии, истории искусства, мифологии Греции. Охвачены материковые области, прославившиеся в классическую эпоху. Как сочинения других антикваров римского периода, повествование Павсания о местностях и их достопримечательностях отличается эклектичностью и пестротой. Особый интерес представляет описание афинского акрополя в I книге (главы XXII, XXIV, XXVI, XXVIII). См. Соколов Г. И. Акрополь в Афинах. М.: 1968.
XXII,4. τὰ προπύλαια Пропилеи — создание зодчего Мнесикла в 430-е гг. на месте Пропилей времён Писистрата.
τάς εἰϰόνας τῶν ἱππέων вероятно, не сыновья Ксенофонта, а сам Ксенофонт и сын Кимона Лакедемон, причастные к завоеванию Эвбеи.
Νίϰης Ἀπτέρου изящный ионийского стиля храм "Бескрылой Ники" на башне (пиргосе) на юго-западе акрополя.
5. ἡρῷον Αἴγεως местонахождение его незвестно.
6. οἴϰημα ἔχον γραϕάς картинная галерея-пинакотека, пристроенная к Пропилеям с северной стороны. Сюжеты картин пинакотеки встречаются и в вазовой живописи.
Σϰῦρον о взятии Скироса Ахиллом см Гомер. "Илиада", IX,668. Филострат в трактате "Картины" сообщает о картине "Ахилл на острове Скиросе".
Ἀλϰιβιάδης о портрете Алкивиада говорит Плутарх в "Алкивиаде" (XVI) и Афиней в "Пирующих софистах" (XII,534).
XXIV,5. Παρϑενῶνα храм построен Иктином в 438 г. Статуя Афины-Девы, выполненная в хрисоэлефантинной технике, не сохранилась. В Афинском музее находится её небольшая мраморная копия, известная под названием "Афина Варварикон".
XXVI,5. Ἐρεχϑεῖον восточная часть храма посвящена Афине, западная — Посейдону и Эрехтею Эрехтейон знаменит своим портиком кариатид.
διπλοῦν вряд ли можно истолковать это слово как "двухэтажный".
XXVIII,2. ἄγαλμα Ἀϑηνᾶς χαλϰοῦν имеется в виду фидиева статуя Афины Промахос ("Воительницы").
ἅρμα четвёрка коней, управляемых Никой. Статуе посвящено четверостишие Симонида.
XXVIII,5. ῎Αρειος πάγος на Ареопаге с проповедью к афинянам обратился апостол Павел.
βιβλίον πέμπτον
XV,3. ...Πῶρος 4. εἵλετο οὖν ἐπ' αὐτὸν Ἀλέξανδρον ἐλάσας ξὺν τῇ στρατιᾷ πάσῃ πρὸς τὸ ϰαρτερώτατόν τε τῶν Μαϰεδόνων ϰαὶ αὐτὸν τὸν βασιλέα διαγωνίσασϑαι.
XVII,1. Ἐν τοῦτῳ δὲ οἵ τε Ἰνδοὶ τοὺς ἱππέας πάντοϑεν ξυναλίσαντες παρίππευον Ἀλεξάνδρῳ ἀντιπαρεξάγοντες τῇ ἐλάσει, ϰαὶ οἱ περὶ Κοῖνον, ὡς παρήγγελτο, ϰατόπιν αὐτοῖς ἐπεϕαίνοντο. Ταῦτα ξυνιδόντες οἱ Ἰνδοὶ ἀμϕίστομον ἠναγϰάσϑησαν ποιῆσαι τὴν τάξιν τῆς ἵππου, τὴν μὲν ὡς ἐπ' Ἀλέξανδρον τὴν πολλήν τε ϰαὶ ϰρατίστην· οἱ δὲ ἐπὶ Κοῖνόν τε ϰαὶ τοὺς ἅμα τούτῳ ἐπέστρεϕον. 2. Τοῦτό τε οὖν εὐϑὺς ἐτάραξε τὰς τάξεις τε ϰαὶ τὰς γνώμας τῶν Ἰνδῶν ϰαὶ Ἀλέξανδρος ἰδὼν τὸν ϰαιρὸν ἐν αὐτῇ τῇ ἐπὶ ϑάτερα ἐπιστροϕῇ τῆς ἵππου ἐπιτίϑεται τοῖς ϰαϑ' αὑτόν, ὥστε οὐδὲ τὴν ἐμβολὴν ἐδέξαντο τῶν ἀμϕ' Ἀλέξανδρον ἱππέων οἱ Ἰνδοί, ἀλλὰ ϰατηράχϑησαν ὥσπερ εἰς τεῖχός τι ϕίλιον τοὺς ἐλέϕαντας. 3. Καὶ ἐν τούτῳ οἱ ἐπιστάται τῶν ἐλεϕάντων ἀντεπῆγον τῇ ἵππῳ τὰ ϑηρία, ϰαὶ ἡ ϕάλαγξ αὐτὴ τῶν Μαϰεδόνων ἀντεπῄει πρὸς τοὺς ἐλέϕαντας, ἔς τε τοὺς ἐπιβάτας αὐτῶν ἀϰοντίζοντες ϰαὶ αὐτὰ τὰ ϑηρία περισταδὸν πάντοϑεν βάλλοντες. ϰαὶ ἦν τὸ ἔργον οὐδενὶ τῶν πρόσϑεν ἀγώνων ἐοιϰός· τά τε γὰρ ϑηρία ἐπεϰϑέοντα ἐς τὰς τάξεις τῶν πεζῶν, ὅπη ἐπιστρέψειεν, ἐϰεράϊζε, ϰαίπερ πυϰνὴν οὖσαν τὴν τῶν Μαϰεδόνων ϕάλαγγα ϰαὶ οἱ ἱππεῖς οἱ τῶν Ἰνδῶν, τοῖς πεζοῖς ἰδόντεςξυνεστηϰὸς τὸ ἔργον, ἐπιστρέψαντες αὖϑις ϰαὶ αὐτοὶ ἐπήλαυνον τῇ ἵππῳ. 4. Ὡς δὲ πάλιν ἐϰράτησαν αὐτῶν οἱ ἀμϕ' Ἀλέξανδρον, τῇ τε ῥώμῃ ϰαὶ τῇ ἐμπειρίᾳ πολὺ προέχοντες, ὡς ἐπὶ τοὺς ἐλέϕαντας αὖϑις ϰατειλήϑησαν. ϰαὶ ἐν τούτῳ πᾶσα ἡ ἵππος Ἀλεξάνδρου ἐς μίαν ἴλην ἤδη ξυνηγμένη, οὐϰ ἐϰ παραγγέλματος, ἀλλὰ ἐν τῷ ἀγῶνι αὐτῷ ἐς τήνδε τὴν τάξιν ϰαταστᾶσα, ὅποι προσπέσοι τῶν Ἰνδῶν ταῖς τάξεσι ξὺν πολλῷ ϕόνῳ ἀπελύοντο. 5. αὶ ἐς στενὸν ἤδη ϰατειλημένων τῶν ϑηρίων οὐ μείω πρὸς αὐτῶν οἱ ϕίλοι ἤπερ οἱ πολέμιοι ἐβλάπτοντο, ἐν ταῖς ἐπιστροϕαῖς τε ϰαὶ τοῖς ὠϑισμοῖς ϰαταπατούμενοι. τῶν δὲ οὖν ἱππέων, οἷα δὴ ἐν στενῷ περὶ τοὺς ἐλέϕαντας εἱλουμένων, πολὺς ϕόνος ἐγίγνεντο ϰαὶ οἱ ἡγεμόνες τῶν ἐλεϕάντων οἱ πολλοὶ ϰατηϰοντισμένοι ἦσαν, ϰαὶ αὐτοὶ οἱ ἐλέϕαντες τὰ μὲν τιτρωσϰόμενοι, τὰ δὲ ὑπό τε τῶν πόνων ϰαὶ ἐρημίας ἡγεμόνων οὐϰέτι διαϰεϰριμένοι ἐν τῇ μάχῃ ἦσαν· 6. ἀλλ' οἷα δὴ ὑπὸ τοῦ ϰαϰοῦ ἔϰϕρονες ϕιλίοις τε ὁμοῦ ϰαὶ πολεμίοις προσϕερόμενοι, πάντα τρόπον ἐξώϑουν τε ϰαὶ ϰατεπάτουν ϰαὶ ϰατέϰαινον. ἀλλ' οἱ μὲν Μαϰεδόνες, ἅτε ἐν εὐρυχωρίᾳ τε ϰαὶ ϰατὰ γνώμην τὴν σϕῶν προσϕερόμενοι τοῖς ϑηρίοις, ὅπη μὲν ἐπιϕέροιντο εἶϰον, ἀποστραϕέντων δὲ εἴχοντο ἐσαϰοντίζοντες· οἱ δὲ Ἰνδοὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρεϕόμενοι τὰ πλείω ἤδη πρὸς ἐϰείνων ἐβλάπτοντο. 7. Ὡς δὲ ϰαματηρά τε ἦν τὰ ϑηρία ϰαὶ οὐϰέτι αὐτοῖς ἐῤῥωμέναι αἱ ἐϰδρομαὶ ἐγίγνοντο, ἀλλὰ συριγμῷ μόνον διαχρώμενα ὥσπερ αἱ πρύμναν ϰρουόμεναι νῆες ἐπὶ πόδα ὑπεχώρουν, αὐτὸς μὲν Ἀλέξανδρος περιβάλλει ἐν ϰύϰλῳ τὴν ἵππον τῇ πάσῃ τάξει, τοὺς πεζοὺς δὲ ξυνασπίσαντας ὡς ἐς πυϰνοτάτην ξύγϰλεισιν ἐπάγειν τὴν ϕάλαγγα ἐσήμηνε. ϰαὶ οὕτως οἱ μὲν ἱππεῖς τῶν Ἰνδῶν πλὴν ὀλίγων ϰατεϰόπησαν ἐν τῷ ἔργῳ· ἐϰόπτοντο δὲ ϰαὶ οἱ πεζοὶ πανταχόϑεν ἤδη προσϰειμένων σϕίσι τῶν Μαϰεδόνων. ϰαὶ ἐν τούτῳ ἵνα διέσχεν ἡ ἵππος ἡ Ἀλεξάνδρου ἐς ϕυγὴν πάντες ἐπεστράϕησαν.
Флавий Арриан (ок. 95 — 175 гг.) — ученик философа Эпиктета, крупный императорский чиновник, автор сочинений исторических, географо-этнологических, философских, военных. В "Походе Александра", созданном под влиянием "Анабасиса" Ксенофонта, содержатся сведения о древней Индии, в частности описание битвы Александра с индийским царем Пором в 326 г. до н.э. (V,15,17).
XV,4. Πῶρος — могущественный царь западной Индии (между Гидаспом и Акезином).
XVII,1. οἱ περὶ Κοῖνον конница под командованием Кена.
2. γνώμας здесь "намерения".
τοῖς ϰαϑ' αὑτόν на стоящих против него (Александра), т.е. на центр войска Пора.
4. ὡς ἐϰράτησαν... ὡς ϰατειλήϑησαν когда... тогда.
5. ἐβλάπτοντο страдательный залог.
οὐϰέτι διαϰεϰριμένοι без управления, беспорядочно.
6. ϰατὰ γνώμην "по усмотрению".
ἐν αὐτοῖς т.е. между слонами.
7. ἐπὶ πόδα лицом к противнику, пятясь.
ἵνα обозначает место.
Λόγος ϰατηχητιϰὸς Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου
Τῇ Ἁγίᾳ ϰαὶ Μεγάλῃ Κυριαϰῇ τοῦ Πάσχα
Εἴ τις εὐσεβὴς ϰαὶ ϕιλόϑεος, ἀπολαυέτω ταύτης τῆς ϰαλῆς ϰαὶ ϕαιδρᾶς πανηγύρεως. Εἴ τις δοῦλος εὐγνώμων, εἰσελϑέτω χαίρων εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου αὑτοῦ. Εἴ τις ἔϰαμε νηστεύων, ἀπολαβέτω νῦν τὸ δηνάριον. Εἴ τις ἀπὸ τῆς πρώτης ὥρας εἰργάσατο, δεχέσϑω σήμερον τὸ δίϰαιον ὤϕλημα. Εἴ τις μετὰ τὴν τρίτην ἦλϑεν, εὐχαρίστως ἑορτασάτω. Εἴ τις μετὰ τὴν ἕϰτην ἔϕϑασε, μηδὲν ἀμϕιβαλλέτω· ϰαὶ γὰρ οὐδὲν ζημιοῦται. Εἴ τις ὑστέρησεν εἰς τὴν ἐνάτην, προσελϑέτω, μηδὲν ἐνδοιάζων. Εἴ τις μόνην ἔϕϑασεν τὴν ἑνδεϰάτην, μὴ ϕοβηϑῇ τὴν βραδύτητα· ϕιλότιμος γὰρ ὢν ὁ Δεσπότης, δέχεται τὸν ἔσχατον, ϰαϑάπερ ϰαὶ τὸν πρῶτον· ἀναπαύει τὸν τῆς ἑνδεϰάτης, ὡς τὸν ἐργασάμενον ἀπὸ τῆς πρώτης · ϰαὶ τὸν ὕστερον ἐλεεῖ, ϰαὶ τὸν πρῶτον ϑεραπεύει· ϰἀϰείνῳ δίδωσι, ϰαὶ τούτῳ χαρίζεται· ϰαὶ τὰ ἔργα δέχεται, ϰαὶ τὴν γνώμην ἀσπάζεται ϰαὶ τὴν πρᾶξιν τιμᾷ, ϰαὶ τὴν πρόϑεσιν ἐπαινεῖ.
Οὐϰοῦν εἰσέλϑετε πάντες εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου ἡμῶν· ϰαὶ πρῶτοι ϰαὶ δεύτεροι τὸν μισϑὸν ἀπολάβετε. Πλούσιοι ϰαὶ πένητες μετ' ἀλλήλων χορεύσατε. Ἐγϰρατεῖς ϰαὶ ῥᾴϑυμοι, τὴν ἡμέραν τιμήσατε, νηστεύσαντες ϰαὶ μὴ νηστεύσαντες εὐϕράνϑητε σήμερον. Ἡ τράπεζα γέμει, τρυϕήσατε πάντες. Ὁ μόσχος πολύς, μηδεὶς ἐξέλϑῃ πεινῶν. Πάντες ἀπολαύετε τοῦ συμποσίου τῆς πίστεως. Πάντες ἀπολαύσατε τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος.
Μηδεὶς ϑρηνήτω πενίαν· ἐϕάνη γὰρ ἡ ϰοινὴ βασιλεία. Μηδεὶς ὀδυρέσϑω πταίσματα· συγγνώμη γὰρ ἐϰ τοῦ τάϕου ἀνέτειλε. Μηδεὶς ϕοβείσϑω ϑάνατον· ἠλευϑέρωσε γὰρ ἡμᾶς ὁ τοῦ Σωτῆρος ϑάνατος. Ἔσβεσεν αὐτόν, ὑπ' αὐτοῦ ϰατεχόμενος. Ἐσϰύλευσε τὸν ᾅδην, ὁ ϰατελϑὼν εἰς τὸν ᾅδην. Ἐπίϰρανεν αὐτόν, γευσάμενον τῆς σαρϰὸς αὐτοῦ· ϰαὶ τοῦτο προλαβὼν Ἡσαΐας ἐβόησεν. Ὁ ᾅδης, ϕησίν ἐπιϰράνϑη, συναντήσας σοι ϰάτω.
Ἐπιϰράνϑη, ϰαὶ γὰρ ϰατηργήϑη. Ἐπιϰράνϑη, ϰαὶ γὰρ ἐνεπαίχϑη. Ἐπιϰράνϑη, ϰαὶ γὰρ ἐνεϰρώϑη. Ἐπιϰράνϑη, ϰαὶ γὰρ ϰαϑῃρέϑη. Ἐπιϰράνϑη, ϰαὶ γὰρ ἐδεσμεύϑη. Ἔλαβε σῶμα, ϰαὶ Θεῷ περιέτυχεν. Ἔλαβε γῆν, ϰαὶ συνήστησεν οὐρανῷ. Ἔλαβε ὅπερ ἔβλεπε, ϰαὶ πέπτωϰεν ὅϑεν οὐϰ ἔβλεπε. Ποῦ σου, ϑάνατε, τὸ ϰέντρον; ποῦ σου, ᾅδη, τὸ νῖϰος; Ἀνέστη Χριστός, ϰαὶ σὺ ϰαταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστός, ϰαὶ πεπτώϰασι δαίμονες. Ἀνέστη Χριστός, ϰαὶ χαίρουσιν ῎Αγγελοι. Ἀνέστη Χριστός, ϰαὶ ζωὴ πολιτεύεται. Ἀνέστη Χριστός, ϰαὶ νεϰρὸς οὐδεὶς ἐπὶ μνήματος. Χριστὸς γὰρ ἐγερϑεὶς ἐϰ νεϰρῶν, ἀπαρχὴ τῶν ϰεϰοιμημένων ἐγένετο. Αὐτῷ ἡ δόξα ϰαὶ τὸ ϰράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Иоанн Хризостом, т.е. Златоуст (ок. 344/354 — 407 гг.) — крупнейший ранневизантийский писатель, принадлежавший к восточным отцам церкви. Уроженец Антиохии, ученик ритора Ливания, с 398 г. патриарх Константинопольский; из-за вражды императорского двора и части духовенства низложен и сослан в Армению, а затем в Пицунду, на пути к которой умер в местечке Команы. Создатель литургии, многих молитв; автор толковательных бесед на библейские темы, злободневных обличительных проповедей-гомилий, обширной переписки периода ссылки. «Огласительное слово в святой и великий день Пасхи Господней» — образец приложения приемов античной риторики к новому, христианскому содержанию. В древней Руси по образцу греческих антологий Иоанна Златоуста создавались нравоучительные сборники "Златоусты", "Златоструи", "Измарагды".
Εἴ τις..., ϰαὶ..., ἐπιϰράνϑη..., ἔλαβε..., ποῦ..., ἀνέστη Χριστός... многократное единоначатие — типичный прием античной риторики.
χαίρων... χαράν игра однокоренными словами.
δηνάριον в широком смысле награды.
τῆς πρώτης ὥρας, τὴν τρίτην... ἕϰτην... ἐνάτην ὥραν древнее деление дневной части суток (совр. от 6 до 18 часов) на 1-й, 3-й, 6-й, 9-й часы.
ἑνδεϰάτην имеется в виду исход девятого часа.
ποῦ σου, ϑάνατε, τὸ ϰέντρον... из пророка Исайи.
τὸ νῖϰος (= ἡ νίϰη) характерное для позднегреческого языка взаимопроникновение форм разных склонений.
σῶμα... Θεῷ, γῆν... οὐρανῷ, ἔβλεπε... οὐϰ ἔβλεπε антитезы.
πολιτεύεται в значении "вступает в права", "господствует".
Αὐτῷ ἡ δόξα... обычное доксологическое заключение молитв, а часто и проповедей.
Ἀμήν "подлинно", "истинно", еврейский возглас, перешедший к христианам из синагогальной практики.
Βίος τοῦ Γεωργίου τοῦ ἀρχιεπισϰόπου Ἀμαστρίδος
43.A. Τὰ δὲ ἐξῆς ὡς λίαν παράδοξα. Ἔϕοδος ἦν βαρβάρων τῶν Ῥῶς, ἔϑνους, ὡς πάντες ἴσασιν, ὠμοτάτου ϰαὶ ἀπηνοῦς ϰαὶ μηδὲν ἐπιϕερομένου ϕιλανϑρωπίας λείψανον· ϑηριώδεις τοῖς τρόποις, ἀπάνϑρωποι τοῖς ἔργοις, αὐτῇ τῇ ὄψει τὴν μιαϕονίαν ἐπιδειϰνύμενοι, ἐπ' οὐδενὸς τῶν ἄλλων, ὧν πεϕύϰασιν ἄνϑρωποι, χαίροντες ὡς ἐπὶ ϕονοϰτονίᾳ. B. Τοῦτο δὴ τὸ ϕϑοροποιὸν ϰαὶ πρᾶγμα ϰαὶ ὄνομα, ἀπὸ τῆς Προποντίδος ἀρξάμενον τῆς λύμης ϰαὶ τὴν ἄλλην ἐπινεμηϑὲν παράλιον, ἔϕϑασεν ϰαὶ μέχρι τῆς τοῦ ἁγίου πατρίδος, ϰόπτον ἀϕειδῶς γένος ἅπαν ϰαὶ ἡλιϰίαν πᾶσαν, οὐ πρεσβύτας οἰϰτεῖρον, οὐ νήπια παρορῶν, ἀλλὰ ϰατὰ πάντων ὁμοῦ τὴν μιαιϕόνον ὁπλίζον χεῖρα τὸν ὄλεϑρον ἔσπευδεν διαβῆναι ὅση δύναμις. C. Ναοὶ ϰαταστρεϕόμενοι, ἅγια βεβηλουμένα, βωμοὶ ϰατὰ τόπον ἐϰείνων, σπονδαὶ παράνομοι ϰαὶ ϑυσίαι, ἡ Ταυριϰὴ ξενοϰτονία ἐϰείνη ἡ παλαιὰ παρ' αὐτοῖς νεάζουσα, παρϑένων σϕαγαὶ ἀῤῥένων τε ϰαὶ ϑηλειῶν· ὁ βοηϑῶν οὐδεὶς, ὁ ἀντιπαραταττόμενος οὐϰ ἦν· λειμῶνες ϰαὶ ϰρῆναι ϰαὶ δένδρα σεβαζόμενα· ἡ ἄνωϑεν παραχωροῦσα πρόνοια ἴσως διὰ τὸ τὴν ϰαϰίαν πληϑυνϑῆναι, οἷα πολλὰ πεπονϑέναι τὸν Ἰσραὴλ παρὰ τῆς Γραϕῆς μεμαϑήϰαμεν.
"Житие Георгия Амастридского" составлено, вероятно, диаконом Игнатием до 842 г. Георгий в конце VIII — начале IX века был архиепископом византийского города Амастриды (к западу от Синопа). Глава 43 данного "Жития" повествует о раннем этапе русско-византийских отношений, а именно о набеге русских на Византию.
43.A. ὡς λίαν — ὡς усилительная частица.
τοῖς τρόποις и τοῖς ἔργοις dativus limitationis (§95).
ὧν πεϕύϰασι ἄνϑρωποι по природе присущее людям.
B. ϰαὶ πρᾶγμα ϰαὶ ὄνομα accusativus limitationis.
τῆς τοῦ ἁγίου πατρίδος — т.е. Ἀμαστρίδος.
γένος ἅπαν имеется в виду мужской и женский пол.
διαβῆναι в переходном значении.
ὅση δύναμις подразум. ἦν.
C. ἡ Ταυριϰὴ ξενοϰτονία автор "Жития" отождествляет русских с так называемыми "тавроскифами".
τὸν Ἰσραήλ Израиль.
τῆς Γραϕῆς Писание в данном случае Ветхий Завет.
Различные этимологии слова Ῥώς рассматриваются в комментариях к сочинению Константина Багрянородного "Об управлении империей" (М., 1989, с. 293-307).
Σύνοψις ἱστοριῶν
551.D. Τὰ δὲ ἐντὸς Εὐξίνου ϰαὶ πᾶσαν τὴν αὐτοῦ παραλίαν ὁ τῶν Ῥὼς Σϰυτιϰόν, ἐπόρϑει ϰαὶ ϰατέτρεχε στόλος (ἔϑνος δὲ οἱ Ῥὼς Σϰυτιϰόν, περὶ τὸν ἀρϰτῷον Ταῦρον ϰατῳϰημένον, ἀνημερόν τε ϰαὶ ἄγριον), ϰαὶ αὐτῇ δὲ τῇ βασιλίδι δεινὸν ἐπέσειε ϰίνδυνον οἱ μετ' οὐ πολὺ τῆς ϑείας πειραϑέντες ὀργῆς οἴϰαδε ὑπενόστησαν πρεσβεία τε αὐτῶν τὴν βασιλίδα ϰαταλαμβάνει, τοῦ ϑείου μεταλαχαῖν βαπτισμὸς λιτανεύουσα, ὃ ϰαὶ γέγονε.
589.B. Καὶ τοῖς Ῥὼς δὲ συμβάσεις ϑέμενος ἐν μετοχῇ γενέσϑαι τοῦ σωτηρίου βαπτίσματος αἴτιος γέγονε, πεμϕϑέντος αὐτοῖς ϰαὶ ἀρχιερέως.
629.D. Δεϰάτῃ δὰ ϰαὶ τεττάρτῃ ἰνδιϰτιῶνι Ἰουνίῳ μηνί, ἐπέλευσις ϰατὰ τῆς πόλεως ἐγένετο Ῥωσιϰοῦ στόλου πλοίων χιλιάδων δέϰα.
630.A. Ἐξῆλϑεν οὖν ϰατ' αὐτῶν ὁ πατρίϰιος ϰαὶ πρωτοβεστιάριος Θεοϕάνης μετὰ τοῦ στόλου, ϰἂν τῷ Ἰερῷ προσωρμίσατο, ἐϰείνων ἐν τῷ Φάρῳ ϰαὶ ἐν τῷ ἐπέϰεινα αἰγιαλῷ ναυλοχούντων. Καιροσϰοπήσας οὖν ἀϑρόον τούτοις ἐπέϑετο, ϰαὶ τήν τε σύνταξιν αὐτῶν διέλυσε ϰαὶ πολλὰ τῶν πλοίων τῷ σϰευαστῷ πυρὶ ἀπετέϕρωσε, τὰ δὲ τελέως ἐτρέψατο. Οἱ περιλεϕϑέντες δὲ τῶν Ῥὼς πειραιοῦνται εἰς τὴν ἀνατολὴν ϰαὶ ϰατὰ τὰ λεγόμενα Σγόρα προσίσχουσιν. Βάρβας δὲ πατρίϰιος, ὁ τοῦ Φοϰᾶ υἱός, τοὺς αἰγιαλοὺς παρατρέχων μεϑ' ἱππέων ϰαὶ ἐϰϰρίτων ἀνδρῶν συντάγματι τούτων ἱϰανῷ πρὸς συλλογὴν ἐϰπεμϕϑέντι τροϕῆς συναντήσας ἐτρέψατο ϰαὶ ϰατέσϕαξεν. B. Ἀλλὰ μὴν ϰαὶ ὁ δομεστιϰὸς τῶν σχολῶν ὁ Κουρϰούας, ὀξὺς ἐπιϕανεῖς μετὰ τῶν ταγμάτων, ϰαὶ ἀποσπάδας τούτους εὑρίσϰων τῇδε ϰἀϰεῖσε πλανουμένους, ϰαϰῶς διετίϑει... C. Καὶ ἤδη αὐτοῖς ἐπιλελοίπει τὰ ἐπιτήδεια, ἐβουλεύοντο μὲν εἰς τὰ ἴδια ὑπονοστῆναι, ἐδεδίεσαν δὲ τὸν στόλον παραγειτονοῦντα ϰαὶ τὸν ἀπόπλουν ϕυλάττοντα, ϰαιρὸν δ' ὅμως τηρήσαντες ϰαὶ σύνϑημα δόντες ϰαὶ τὰ πρυμνήδια λύσαντες ἀπέπλεον. Οὐϰ ἔλαϑον δὲ τὸν πατρίϰιον ϰαὶ πρωτοβεστιάριον Θεοϕάνην, ἀλλὰ γνοὺς οὗτος τὴν αὐτῶν ἀναχώρησιν ὑπαντιάζει τούτοις εὐϑύς, ϰαὶ γίνεται ναυμαχία δευτέρα, ϰαὶ τρέπονται πάλιν οἱ Ῥὼς. Καὶ τὰ μὲν τῶν σϰαϕῶν βυϑῷ παρεδόϑη, τὰ δὲ σίδηρος ϰαὶ πῦρ ἐμερίσαντο, τὰ δὲ αὔτανδρα ὑπὸ ταῖς τῶν Ῥωμαίων χερσὶν ἐγένοντο· ὀλίγα δὲ τὴν τοῦ πολέμου διαϕυγόντα ἀνάγϰην πρὸς τὰ οἰϰεῖα ἐχώρησαν ἀνϑ' ὧν ὁ βασιλεὺς τὸν πρωτοβεστιάριον ἀποδεξάμενος ϰαὶ παραϰοιμώμενον αὐτὸν προεβάλετο.
636.D. Καὶ ἡ τοῦ ποτε ϰατὰ Ῥωμαίων ἐϰπλεύσαντος ἄρχοντος τῶν Ῥὼς γαμετή, Ἔλγα τοὔνομα, τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἀποϑανόντος παρεγένετο ἐν Κωνσταντινουπόλει. Καὶ βαπτισϑεῖσα ϰαὶ προαίρεσιν εἰλιϰρινοῦς ἐνδειξαμένη πίστεως, ἀξίως τιμηϑεῖσα τῆς προαιρέσεως ἐπ' οἴϰου ἀνέδραμε.
679.D. Ὁ δὲ Σϕενδοσλάβος παρῄνει μᾶλλον ἔτι ἅπαξ πολεμῆσαι Ῥωμαίοις, ϰαὶ ἢ ϰαλῶς ἀγονισαμένους ἐπιϰρατεῖς τῶν ἐναντίων γενέσϑαι, ἢ ἡττηϑέντας αἰσχίστης ζωῆς ϰαὶ ἐπονειδίστου εὐϰλεᾶ ϰαὶ μαϰάριον προτιμήσασϑαι ϑάνατον· ἀβίωτον γὰρ ἔσται αὐτοῖς δρασμῷ τὴν σωτηρίαν πορισαμένοις, εἴπερ μέλοιεν εὐϰαταϕρόνητοι ἔσεσϑαι τοῖς γειτονοῦσιν ἔϑνεσιν, ἃ τὸ πρόσϑεν αὐτοὺς ἐδεδίεσαν σϕοδρῶς.
Георгий Кедрин (XI-XII вв.) — византийский историк, автор "Обозрения истории", т.е. всемирно-исторической хроники, доведенной до 1057 г. Часть, охватывающая 811-1057 гг., является по существу пересказом хроники другого византийского историка Иоанна Скилицы (рукопись ее еще не издана). В труде Скилицы-Кедрина говорится о набегах русских на черноморское побережье (551.D), крещении части русских при Василии I (589.B), походе Игоря на Византию в 947 г. (629.D - 630.C), крещении Ольги (636.D), походах Святослава и его речи к войску, осажденному византийцами в Доростоле (679.D).
551.D. ἀρϰτῷον Ταῦρον Крым.
τῇ βασιλίδι т.е. Κωνσταντινουπόλει. Описанное событие произошло, по-видимому, в 860 г.
589.B. αἴτιος γέγονε подразум. Βασίλειος.
629.D. ἰνδιϰτιῶνι индиктион (от лат. indictio налоговое обложение) — пятнадцатилетний цикл, по которому в Византии, начиная с императора Константина, велось летоисчисление (взамен счета по олимпиадам).
630.A. ὁ πατρίϰιος патрикий, знатный чиновник двора.
πρωτοβεστιάριος протовестиарий — казначей, хранитель царского гардероба, первый министр двора.
Θεοϕάνης Феофан.
τῷ Ἰερῷ Иерон — место около Фаросского маяка.
τῷ Φάρῳ Фаросский маяк у входа в Боспор.
Σγόρα Сгора — местность в Византии.
Βάρδα ὁ τοῦ Φοϰᾶ υἱός Варда, сын Фоки.
B. ὁ δομεστιϰὸς τῶν σχολῶν доместик, начальник гвардии.
ὁ Κουρϰούας Куркуй.
636.D. Ῥωμαίων ромеи, т.е. греки-византийцы.
ἄρχοντος т.е. князя Игоря.
Ἔλγα Ольга.
679.D. ὁ Σϕενδοσλάβος Святослав. В Лаврентьевском списке "Повести временных лет" приводится речь Святослава: "Уже нам некамо ся дети, волей и неволей стати противу. Да не посрамим земли русския, но ляжем костьми ту; мертвыи бо срама не имам; аще ли побегнем, срам имам; не имам бежати, но станем крепко. Аз же пред вами пойду. Аще глава моя ляжет, то промыслите собой".