§154. Глаголы II спряжения с основой на α
§155. Отложительные глаголы (deponentia)
§156. Определительные (относительные) предложения
Κοιλία καὶ πόδες. Ἀλέξανδρος τὰ ἐν Περσεπόλει βασίλεια ἐμπίπρησιν. Ἀποφθέγματα
§154. Глаголы II спряжения с основой на α
К первой группе глаголов II спряжения примыкают шесть глаголов с основой на α. В презенсной системе они имеют атематические формы подобно ἵστημι — ἵσταμαι. В индикативе действительного залога в ед. числе — сильный вариант основы, во мн. числе — слабый; презенсная основа имеет удвоение. В медиальном залоге удвоение отсутствует, окончание 2-го л. ед. числа индикатива -σαι остается в неизменном виде; ударение в конъюнктиве и оптативе, как у глаголов I спряжения, находится возможно дальше от конца слова.
Остальные формы этих глаголов образуются как соответствующие формы глаголов I спряжения, только глагол ὀνίνημι при сигматическом аористе действительного залога имеет корневой аорист медиального залога по типу ἐπριάμην (§142) и ἐθέμην, ἐδόμην, εἵμην (§147).
Praes. act. | Fut. act. | Aor. act.-med. | Perf. act. | Perf. med.-pass. | Aor. pass. |
ὀνίνημι (ὀνη/ὀνα) быть полезным | ὀνήσω | ὤνησα, ὠνήμην | ὠνήθην | ||
πίμπλημι (πλη/πλα) наполнять | πλήσω | ἔπλησα | πέπληκα | πέπλησμαι | ἐπλήσθην |
πίμπρημι (πρη/πρα) сжигать | πρήσω | ἔπρησα | πέπρηκα | πέπρησμαι | ἐπρήσθην |
ἄγαμαι (ἀγα) восхищаться | ἀγάσομαι | ἠγάσθην | |||
δύναμαι (δυνα) мочь | δυνήσομαι | δεδύνημαι | ἐδυνήθην | ||
ἐπίσταμαι (ἐπιστα) знать | ἐπιστήσομαι | ἠπιστήθην |
Praesens | Praesens | Imperfectum | Conjunctivus | |
S. 1. 2. 3. Pl. 1. 2. 3. | πίμπλη-μι πίμπλη-ς πίμπλη-σι(ν) πίμπλα-μεν πίμπλα-τε πιμπλᾶ-σι(ν) | δύνα-μαι δύνα-σαι δύνα-ται δυνά-μεθα δύνα-σθε δύνα-νται | ἐ-δυνά-μην ἐ-δύνω ἐ-δύνα-το ἐ-δυνά-μεθα ἐ-δύνα-σθε ἐ-δύνα-ντο | S. 1. δύν-ω-μαι... Optativus S. 1. δυνα-ί-μην... Imperativus S. 2. δύνω 3. δυνά-σθω |
Infinitivus δύνα-σθαι | Participium δυνά-μενος, -η, -ον |
§155. Отложительные глаголы (deponentia)
Отложительными называются глаголы, которые будучи медиально-пассивными по форме, имеют активное значение. Аналогичные глаголы есть и в русском языке: так, глагол улыбаться, несмотря на присутствие частицы ся, имеет не страдательное или возвратное, а активное значение.
Отложительные глаголы разделяются на две группы в зависимости от залога аористной формы.
а) Deponentia media имеют медиальный аорист: δέχομαι принимаю, ἐδεξάμην принял; εὔχομαι молю, ηὐξάμην умолил и др.
б) Deponentia passiva имеют пассивный аорист: ἄγαμαι удивляюсь, ἠγάσθην удивился; δύναμαι могу, ἐδυνήθην смог; ἐπίσταμαι знаю, ἠπιστήθην узнал и др.
в) Некоторые deponentia media наряду с медиальным аористом активного значения имеют aoristus passivi страдательного значения; такие глаголы называются deponentia medio-passiva: αἰτιάομαι обвиняю, ᾐτιασάμην обвинил, ᾐτιάθην был обвинен; βιάζομαι принуждаю, ἐβιασάμην принудил, ἐβιάσθην был принужден.
Список отложительных глаголов см. в «Грамматическом справочнике».
§156. Определительные (относительные) предложения
Определительные придаточные предложения, начинающееся с какого-либо относительного местоимения (ὅς, ὅστις, οἷος, ὁπόσος, ὅσος), могут заключать в себе чистое определение предмета, названного или подразумевающегося в управляющем предложении. В таком случае могут употребляться все наклонения и времена независимых предложений. Отрицанием, в зависимости от смысла, служит как οὐ, так и μή: ὃν οἱ θεοὶ φιλοῦσιν, ἀποθνήσκει νέος кого боги любят, тот умирает молодым; ἐν μέσῳ ἡμῶν καὶ βασιλέως ὁ Τίγρις ποταμός ἐστιν, ὃν οὐκ ἂν δυναίμεθα διαβῆναι посредине между нами и царем находится река Тигр, которую мы не могли бы перейти.
Определительные предложения могут заключать оттенки различных обстоятельств:
а) следствия — после выражений εἰσὶ οἱ есть такие, которые, οὔκ ἐστιν ὅστις, οὐδείς ἐστιν ὅστις нет никого, кто бы... οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστιν, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται нет никого столь безумного, кто предпочел бы войну миру;
б) цели (обычно употребляется индикатив будущего времени): ἡγεμόνα αἰτήσομεν Κῦρον, ὅστις ἡμᾶς ἀπάξει мы будем просить у Кира проводника, который (= чтобы он) провел бы нас;
в) причины: θαυμαστὸν ποιεῖς, ὃς ἡμῖν οὐδὲν δίδως странно ты поступаешь, ничего не давая нам (= так как ты ничего не даешь нам);
г) условия — употребляются все виды условных периодов: реальный вид: ἃ μὴ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι (если) чего не знаю, то и не думаю, что знаю; футуральный вид: ἡγεμόνι πιστεύσομεν, ὃν ἂν Κῦρος διδῷ (= ἐάν τινα διδῷ) мы будем верить проводнику, которого даст Кир (= если он его даст); потенциальный вид: ἐγὼ γὰρ ὀκνοίην ἂν εἰς τὰ πλοῖα ἐμβαίνειν, ἃ ἡμῖν δοίη я поколебался бы взойти на корабли, которые он бы нам дал; нереальный вид: οἱ παῖδες ἡμῶν, ὅσοι ἐνθάδε ἦσαν, ὑπὸ τούτων ἂν ὑβρίζοντο (= εἴ τινες ἦσαν) ваши дети, которые (= если бы они) там находились, претерпели бы от них обиду.
Могут быть также оттенки уступления, времени, сравнения.
Κοιλία καὶ πόδες περὶ δυνάμεως ἤριζον. Παρ' ἕκαστα δὲ τῶν ποδῶν λεγόντων, ὅτι τοσοῦτον προέχουσι τῇ ἰσχύι, ὡς καὶ αὐτὴν τὴν γαστέρα βαστάζειν, ἐκείνη ἀπεκρίνατο· «Ἀλλ' , ὦ οὗτοι, ἐὰν μὴ ἐγὼ τροφὴν προσλάβωμαι, οὐδὲ ὑμεῖς βαστάζειν δύνησθε».
Οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν στρατευμάτων μηδέν ἐστι τὸ πολὺ πλῆθος, ἐὰν μὴ οἱ στρατιῶται ἄριστα φρονῶσιν (Aesop.).
Ἀλέξανδρος τὰ ἐν Περσεπόλει βασίλεια ἐμπίπρησιν
Περσεπόλεως γὰρ μεγίστης τῶν Περσῶν πόλεως ἁλούσης, ἐπεὶ Ἀλέξανδρος ὁ Φιλίππου εἱστίασεν ἐπινίκια μετὰ τῶν φίλων, οἴνου ἐμπεπλησμένος, ὡς λέγουσιν, τὰ ἐκεῖ βασίλεια ἐμπρῆσαι ἐβουλεύσατο, ὡς τιμωρῶν τοῖς Ἕλλησιν, ὅτι καὶ ἐκείνων ἱερά τε καὶ πόλεις ὑπὸ τῶν Περσῶν ἐνεπρήσθησαν. Ὁ δὲ Παρμενίων πάντα ποιήσας, ὅπως μὴ ἐμπρήσει ὁ Ἀλέξανδρος τὰ ἱερά, ὅμως οὐκ ἐδυνήθη αὐτὸν ἀποστῆσαι τούτου τοῦ βουλεύματος. Οὕτως οὖν βασιλεὺς τὰ βασίλεια ἐκ κεδρῶν ᾠκοδομημένα καὶ πολλῶν χρημάτων ἐμπεπλησμένα ἐνέπρησεν. ῎Αγανται δὲ πάντες ἔτι καὶ νῦν τὰ τῶν βασιλείων σωζόμενα, τὰς κίονας καὶ τὰς κιόνων κεφαλάς· καλεῖται δὲ τὰ Περσεπόλεως σωζόμενα «αἱ τετταράκοντα κίονες».
Ἀποφθέγματα
Ἀρίστιππος ὁ φιλόσοφος συνιστάντος τινὸς αὐτῷ τὸν υἱὸν ᾔτησε πεντακοσίας δραχμάς· τοῦ δ' εἰπόντος· «Τοσούτου ἂν δυναίμην ἀνδράποδον πρίασθαι», ὁ Ἀρίστιππος· «Πρίω, — ἔφη, — καὶ ἔχεις δύο».
Πύῤῥος ἀκούσας, ὅτι νεανίσκοι πολλὰ βλάσφημα περὶ αὐτοῦ πίνοντες εἰρήκασιν, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι μεθ' ἡμέραν πρὸς αὐτὸν ἅπαντας· ἀχθέντων δὲ τὸ πρῶτον ἠρώτησεν, εἰ ταῦτα εἰρήκασι περὶ αὐτοῦ. Καὶ ὁ νεανίσκος· «Ταῦτα, — ἔφη, — ὦ βασιλεῦ· πλείονα δ' ἂν τούτων εἴπομεν, εἰ πλείονα οἶνον εἴχομεν».
1. Πτωχοῦ πήρα οὐ πίμπλαται. 2. Ἡρόστρατός τις Ἐφέσιος, ἵνα ὄνομα ἔχοι παρὰ τοῖς ὕστερον, τὸν τῆς Ἐφεσίας Ἀρτέμιδος νεὼν ἐνέπρησεν. 3. Κῦρος ἐβοήθει προθύμως τούτοις, οἳ τοὺς φίλους αὐτοῦ ὀνῆσαί τι ἐδόκουν. 4. Θεμιστοκλῆς οὐδὲν ὤνητο οὔτε ἐκ τῆς ναυμαχίας τῆς περὶ Σαλαμῖνα οὔτε ἐκ πρεσβείας τῆς εἰς Σπάρτην. 5. Ἠπίστατο ὁ Κῦρος, εἴ τις καὶ ἄλλος, χάριν ἀποδοῦναι, ἠπίστατο δὲ καὶ ἐκπλῆσαι τὰς τῶν στρατιωτῶν γνώμας. 6. Ὃς ἂν μεγάλα δύνηται διαπρᾶξαι γνώμῃ μᾶλλον ἢ ῥώμῃ, οὗτος μέγας ἀνήρ ἐστιν. 7. Πόλλ' ἠπίστατο ἔργα, κακῶς δ' ἠπίστατο πάντα. 8. Οὐδεὶς τὸ μέλλον ἀσφαλῶς ἐπίσταται. 9. Καὶ εἰ ἐβουλήθης, οὐκ ἂν ἐδυνήθης. 10. Κῦρος ὅταν τινὶ τῶν στρατιωτῶν ἀγασθῇ, μάλιστα αὐτὸν τιμᾷ. 11. Λυκοῦργος τοῖς τῶν Λακεδαιμονίων παισὶν ἐφῆκε κλέπτειν, ὅ τι δύναιντο· ὅπως δὲ κλέπτοντες καὶ πειρῶντο λανθάνειν, νόμιμον ἦν, εἰ ληφθεῖεν κλέπτοντες, μαστιγοῦσθαι. 12. Τίς οὕτω μαίνεται, ὅστις οὐ βούλεται φίλος σοι εἶναι; 13. Ἔδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἄνδρας ἑλέσθαι, οἳ τοὺς πατρίους νόμους συγγράφουσιν, καθ' οὓς πολιτεύουσιν. 14. Πάντας οἱ Λακεδαιμόνιοι, ὅσους λάβοιεν ἐν τῇ θαλάττῃ, ὡς πολεμίους διέφθειρον. 15. Τῷ ἀνδρί, ὃν ἂν ἕλησθε, πείσομαι ᾗ δυνατὸν μάλιστα. 16. Κλέαρχος παρεκάλεσε σύμβουλον, ὅς γε καὶ αὐτῷ καὶ τοῖς ἄλλοις ἐδόκει προτιμηθῆναι μάλιστα τῶν Ἑλλήνων. 17. Ἃ μὴ προσήκει, μὴτ' ἄκουε μὴθ' ὅρα. 18. Ἡρόδοτος λέγει, ὅτι οἱ Αἰγύπτιοι τὰ τῶν νεκρῶν σώματα ἐμπίμπλασι παντοίων θυμιαμάτων. 19. Πρὸς δύσκολον ἥκων ἰατρὸς καὶ ἁψάμενος αὐτοῦ ἔλεγεν· «Κακῶς πυρέττεις». Ὁ δὲ δυσχεραίνων ἔλεγεν· «Εἰ σὺ δύνασαι πυρέττειν βέλτιον, ἰδοὺ κλίνη, κατακλιθεὶς πύρεττε». 20. Ἀνὴρ δίκαιός ἐστιν οὐχ ὁ μὴ ἀδικῶν, ἀλλ' ὅστις ἀδικεῖν δυνάμενος μὴ βούλεται.
Упражнения. Проспрягать в презенсе глаголы: ὀνίνημι, ἄγαμαι.