Занятие 11


§47. Существительные III склонения с основой на σ
§48. Прилагательные III склонения с основой на σ
§49. Аккузатив внутреннего содержания
Περὶ Σωϰράτους. Περὶ Σοϕοϰλέους ϰαὶ Περιϰλέους

§47. Существительные III склонения с основой на σ

Форма nom. sing. асигматична, конечная сигма принадлежт основе. При склонении сигма между гласными выпадает, вызывая слияние этих гласных по общим правилам; сигма выпадает также в dat. pl. перед окончанием σι(ν). Гласные ε и ο чередуются. Образец: τὸ γένος (основа γενοσ / γενεσ) род.

 N. V.G.D.Acc.
S.γένοςγένους (γενεσος)γένει (γενεσι)γένος
Pl.γένη (γενεσα)γενῶν (γενεσων)γένεσι(ν) (γενεσσι)γένη (γενεσα)

В словах мужского и женского рода с основой на сигму в nom. sing. этой сигме предшествует долгий гласный звук, в остальных падежах — краткий. Среди таких слов находятся и собственные имена на γένης, σϑένης, ϰράτης, ϰλῆς. Образцы: ἡ αἰδώς (основа αἰδοσ) стыд, ἡ τριήρης (основа τριηρεσ) триера, Σωϰράτης (основа Σωϰρατεσ) Сократ.

S.N.τριήρης (τριηρεσ)αἰδώς (αἰδοσ)Σωϰράτης (Σωϰρατεσ)
 G.τριήρους (τριηρεσος)αἰδοῦς (αἰδοσος)Σωϰράτους (Σωϰρατεσος)
 D.τριήρει (τριηρεσι)αἰδοῖ (αἰδοσι)Σωϰράτει (Σωϰρατεσι)
 Acc.τριήρη (τριηρεσα)αἰδῶ (αἰδοσα)Σωϰράτη (Σωϰρατεσα)
 V.τριῆρες (τριηρεσ)αἰδός (αἰδοσ)Σώϰρατες (Σωϰρατεσ)
Pl.N. V.τριήρεις (τριηρεσες)
 G.τριήρων (τριηρεσων)
 D.τριήρεσι(ν) (τριηρεσσι)
 Acc.τριήρεις (τριηρεσας)

В слове τριήρης в gen. pl. ударение находится на предпоследнем слоге; форма acc. pl. уподобляется форме nom. pl.

В именах на -ϰλῆς (из -ϰλεες) при склонении первый эпсилон остается, а второй после выпадения сигмы сливается с гласными окончаний, например: Περιϰλῆς (Περιϰλεες) Перикл, G. Περιϰλέους (Περιϰλεεσος), D. Περιϰλεῖ (Περιϰλεεσι), Acc. Περιϰλέα (Περιϰλεεσα), V. Περίϰλεις (Περιϰλεες).

В некоторых словах среднего рода конечная сигма основы в косвенных падежах или выпадает, вызывая слияние гласных, или замещается звуком τ. К таким словам принадлежат: τὸ ϰέρας, -ατος рог, фланг, τὸ ϰρέας, -ατος мясо, τὸ γέρας, -ατος почетный дар, τὸ γῆρας, -ατος старость, τὸ τέρας, -ατος знамение.

 N. V. Acc.G.D.
S.ϰέραςϰέρατος = ϰέρωςϰέρατι = ϰέρᾳ
Pl.ϰέρατα = ϰέραϰεράτων = ϰερῶνϰέρασι(ν)

Слово ῎Αρης Арес имеет так называемый аттический генетив с краткой омегой: ῎Αρεως.

§48. Прилагательные III склонения с основой на σ

Прилагательные с основой на σ имеют два родовых окончания: в nom. sing. в мужском и женском роде перед сигмой долгий гласный, в среднем роде — краткий. Форма acc. pl. мужского и женского рода уподобляется форме nom. pl. Образец: εὐγενής, εὐγενές (основа εὐγενεσ) благородный.

 
Singularis
 
Pluralis
N.εὐγενήςεὐγενέςN. V.εὐγενεῖς (εσες)εὐγενῆ (εσα)
G.
εὐγενοῦς (εσος)
G.
εὐγενῶν (εσων)
D.
εὐγενεῖ (εσι)
D.
εὐγενέσι(ν) (εσσι)
Acc.εὐγενῆ (εσα)εὐγενέςAcc.εὐγενεῖς (εσας)εὐγενῆ (εσα)
V.εὐγενέςεὐγενές 

§49. Аккузатив внутреннего содержания

Часто дополнение в аккузативе выражает содержание действия глагола-сказуемого. Такой падеж называется аккузативом внутреннего содержания или этимологической фигурой (figura etymologica). Например:

ϰινδυνεύω τὸν ἔσχατον ϰίνδυνονя подвергаюсь крайней опасности
δουλείαν αἰσχρὰν ἐδούλευενон находился в позорном рабстве
ὁ στρατηγὸς τὰ ἐπινίϰια ἔϑυενполководец приносил благодарственную жерству за победу.

Нередко в подобном аккузативе употребляется существительное того же корня, что и глагол; ср. в русском языке однокоренные выражения типа «пир пировать».

Περὶ Σωϰράτους

Ἡ τοῦ Σωϰράτους πατρὶς Ἀϑῆναι ἦσαν. Τὸ μὲν γένος ὁ Σωϰράτης οὐϰ ἦν εὔδοξος ϰαὶ τὸ εἶδος οὐϰ ἦν ϰαλός, τῇ δὲ σοϕίᾳ ϰαὶ ἐγϰρατείᾳ ὑπερέβαλλε τὸ πλῆϑος τὸ τῶν ἄλλων ἀνϑρώπων. Οἱ μὲν ἐχϑροὶ τὸν Σωϰράτη ἐμέμϕοντο λέγοντες· «Εἰσϕέρεις, ὦ Σώϰρατες, ϰαινὰ δαιμόνια ϰαὶ τοὺς νέους διαϕϑείρεις». Σωϰράτης δὲ ἐδίδασϰε τοὺς νέους ἐγϰρατεῖς εἶναι ϰαὶ τἀληϑῆ (=τὰ ἀληϑῆ) λέγειν. Οἱ τῶν Ἀϑηναίων διϰασταὶ ϰαταϰρίνουσι Σωϰράτη ἀποϑνήσϰειν. Ἀναγϰάζεται οὖν πίνειν τὸ ϰώνειον ϰαὶ οὕτω τὸ τοῦ βίου τέλος ἔχει. Πλάτων ϰαὶ Ξενοϕῶν ἐπιϕανεῖς Σωϰράτους μαϑηταὶ ἦσαν· αἱ δὲ βίβλοι αὐτῶν πλήρεις εἰσὶ σοϕῶν Σωϰράτους ἐπῶν.

Περὶ Σοϕοϰλέους ϰαὶ Περιϰλέους

Σοϕοϰλῆς ϰαὶ Περιϰλῆς ἦσαν τῷ γένει ϰλεινὼ ϰαὶ σοϕὼ Ἀϑηναίω (dualis)· ὁ μὲν ποιητὴς ἀγαϑός, ὁ δὲ δεινὸς ῥήτωρ ϰαὶ στρατηγὸς ϰαὶ δίϰαιος ταμίας. Οἱ Ἀϑηναῖοι τὸν Περιϰλέα ἔλεγον ϰεραυνὸν ϕέρειν ἐπὶ τῇ γλώττῃ. Σοϕοϰλέους μὲν δράματα, Περιϰλέους δὲ λόγους ϰαὶ ἔργα ϑαυμάζομεν. Σοϕοϰλῆς δὲ ϰαὶ στρατηγὸς ἦν τῶν Ἀϑηναίων μετὰ Περιϰλέους ἐν τῷ ἐπὶ Σάμον τὴν νῆσον πολέμῳ. Οἱ γὰρ Ἀϑηναῖοι ἐνόμιζον Σοϕοϰλέα οὐ μόνον ἀγαϑὸν ποιητήν, ἀλλὰ ϰαὶ δεινὸν στρατηγὸν εἶναι.

1. Ἐν τῇ Λιβύῃ παντοῖα γένη ζώων ἐστίν. 2. Ἐν τοῖς ὄρεσι ϑηρεύονται σύες ἄγριαι ϰαὶ ἔλαϕοι. 3. Θέρους τὰ μὲν ἄνϑη ἐν τοῖς ϰήποις, τὰ δὲ δένδρα ἐν τοῖς ἄλσεσι ϑάλλει. 4. Ἁπλᾶ ἐστι τῆς ἀληϑείας ἔπη. 5. Παλαιὸς λόγος ἐστίν· ὑγιὴς ψυχὴ ἐν σώματι ὑγιεῖ. 6. Διάϕορά ἐστι τὰ τῶν ἐϑνῶν ἤϑη. 7. Εὐϰλεὲς τὸ τοῦ Πλάτωνος, ὅτι Ὅμηρος ὁ ποιητὴς τῆς Ἑλλάδος διδάσϰαλός ἐστιν. 8. Καϰῆς ἀπ' ἀρχῆς γίγνεται τέλος ϰαϰόν. 9. Κάτων ἐν γήρᾳ τὴν Ἑλληνιϰὴν γλῶτταν ἐμάνϑανεν. 10. Οἱ ποιηταὶ τοῦ βίου χειμῶνα τὸ γῆρας ὀνομάζουσιν. 11. Οἱ τῶν Σπαρτιατῶν παῖδες ϰαὶ νεανίαι ἐπίσημοι ἦσαν αἰδῶ. 12. Ταῖς τριήρεσιν ἐμάχοντο οἱ Ἕλληνες ἐν Σαλαμῖνι. 13. Οἱ Θρᾷϰες ἐϰ τῶν ϰεράτων οἶνον ἔπινον. 14. Αἱ Ἀϑῆναι τὸν ῎Αρεως πάγον εἶχον. 15. Οἱ Ἀϑηναῖοι πομπὴν μεγάλην ἔπεμπον.

Упражнения. Просклонять: τὸ παλαιὸν ἔϑνος, ἡ ὑγιὴς ψυχή, Σοϕοϰλῆς ὁ εὐϰλεὴς ποιητής.

Занятие 12