§120. Aoristus I activi и medii
§121. Значение аориста
§122. Предложения цели
§123. Infinitivus finalis
Περὶ τῆς Ξέρξου σωτηρίας. Περὶ τῶν Περικλέους ἔργων
§120. Aoristus I activi и medii
Признак I-го, так называемого сигматического аориста действительного и медиального залогов — суффикс σα. В индикативе, поскольку аорист — историческое время, имеется приращение; в конъюнктиве — долгите соединительные гласные, в оптативе — суффикс αι. Следует обратить внимание на сходство трех форм (при различии в ударениях): активных оптатива и инфинитива и медиального императива (αι).
Activum | |||||
Indicativus | Conjunctivus | Optativus | Imperativus | ||
S. Pl. | 1. 2. 3. 1. 2. 3. | ἔ-λυ-σα ἔ-λυ-σα-ς ἔ-λυ-σε(ν) ἐ-λύ-σα-μεν ἐ-λύ-σα-τε ἔ-λυ-σα-ν | λύ-σ-ω λύ-σ-ῃ-ς λύ-σ-ῃ λύ-σ-ω-μεν λύ-σ-η-τε λύ-σ-ω-σι(ν) | λύ-σ-αι-μι λύ-σ-αι-ς (ειας) λύ-σ-αι (ειε(ν)) λύ-σ-αι-μεν λύ-σ-αι-τε λύ-σ-αι-εν (ειαν) | λῦ-σ-ον λυ-σά-τω λύ-σα-τε λυ-σά-ντων (τωσαν) |
Infinitivus λῦ-σαι | Participium λύ-σα-ς, λύ-σα-σα, λῦ-σα-ν | ||||
Medium | |||||
Indicativus | Conjunctivus | Optativus | Imperativus | ||
S. Pl. | 1. 2. 3. 1. 2. 3. | ἐ-λυ-σά-μην ἐ-λύ-σω ἐ-λύ-σα-το ἐ-λυ-σά-μεθα ἐ-λύ-σα-σθε ἐ-λύ-σα-ντ | λύ-σ-ω-μαι λύ-σ-ῃ λύ-σ-η-ται λυ-σ-ώ-μεθα λύ-σ-η-σθε λύ-σ-ω-νται | λυ-σ-αί-μην λύ-σ-αι-ο λύ-σ-αι-το λυ-σ-αί-μεθα λύ-σ-αι-σθε λύ-σ-αι-ντο | λῦ-σ-αι λυ-σά-σθω λύ-σα-σθε λυ-σά-σθων (σθωσαν) |
Infinitivus λύ-σα-σθαι | Participium λυ-σά-μενος, -μένη, -μενον |
При встрече с сигмой аористного суффикса конечные звуки глагольной основы претерпевают те же фонетические изменения, что и при образовании форм будущего времени (§116): θηράω — ἐθήρασα, ἐάω — εἴασα, νικάω — ἐνίκησα, κοσμέω — ἐκόσμησα, δηλόω — ἐδήλωσα, (γελάω — ἐγέλασα, καλέω — ἐκάλεσα), ἀμείβω — ἤμειψα, βλέπω — ἔβλεψα, γράφω — ἔγραψα, λέγω — ἔλεξα, διώκω — ἐδίωξα, ἄρχω — ἦρξα, ψεύδω — ἔψευσα, πείθω — ἔπεισα, ἀνύτω — ἤνυσα, γυμνάζω — ἐγύμνασα, σπείδω — ἔσπεισα.
О фонетических изменениях в основах на сонорные см. §136.
Аористный индикатив соответствует русскому прошедшему времени совершенного вида: ἔλυσα я развязал (освободил), ἐλυσάμην я развязал (освободил) для себя. Аорист обозначает начало действия (ἐνόσησα я заболел), конец действия (ἔπεισα я убедил) и все действие в обобщенном смысле; аорист в последнем значении при переводе трудно выразить совершенным видом, например: ἐβασίλευσε δέκα ἔτη он царствовал (досл.: процарствовал) десять лет.
Оcoбeнно необычно для представления о совершенном виде употребление аориста для выражения повторявшегося действия, например: πολλάκις ἐθαύμασα я часто удивлялся (досл.: удивился).
В пословицах (γνῶμαι) и изречениях употребляется так называемый гномический (пословичный) аорист; он выражает нечто ранее происшедшее, как то, что случается во все времена, например: οὐδεὶς ἐπλούτησε ταχέως δίκαιος ὤν никто, будучи честен, быстро не разбогател (= πλουτεῖ не богатеет).
Собственно временные функции имеет аористный индикатив (а также инфинитив в инфинитивных оборотах); остальные формы обозначают не прошедшее время, а совершенный вид, например: λύων развязывающий, λύσας развязавший; λῦε развязывай, λῦσον развяжи; λύειν развязывать, λῦσαι развязатьи т.д.
Союзы целевых придаточных предложений следующие: ἵνα, ὅπως, ὡς чтобы, ἵνα μή, ὅπως μή, ὡς μή, μή чтобы не.
В этих предложениях, по правилу последовательности наклонений, в зависимости от главных времен употребляется конъюнктив, который в зависимости от исторических времен обычно переходит в оптатив. Презенсные формы выражают несовершенный вид, аористные — совершенный: βασιλεὺς αἱρεῖται, οὐχ ἵνα ἑαυτοῦ καλῶς ἐπιμελῆται царь избирается не для того, чтобы хорошо заботиться о себе самом; αὖθις οἱ βάρβαροι ἀστρατεύσαντο, ὅπως τὴν Ἑλλάδα δουλώσειαν снова варвары пошли походом, чтобы поработить Элладу.
Инфинитив при глаголах со значениями отдавать, предоставлять, позволять, выбирать и др. может выражать цель; в таком случае он переводится на русский язык выражениями с предлогами для, на или неопределенной формой глагола, например: ταύτην τὴν χώραν ἐπέτρεψε διαρπάσαι τοῖς Ἕλλησιν, ὡς πολεμίαν οὖσαν эту страну он отдал на разграбление (= разграбить) грекам, так как она была враждебна.
Цель может быть выражена также причастием будущего времени (§118).
Ξέρξης ἀπελαύνων τῆς Ἑλλάδος πλοῖον μετεπέμψατο τῶν Φοινίκων, ἵν' οὗτοι αὐτὸν εἰς τὴν Ἀσίαν κομίσαιεν. Ἐπεὶ δ' ἐν τῇ θαλάττῃ φοβερὸς χειμὼν Ξέρξην καὶ τοὺς ἀμφ' αὐτὸν ἐφόβησεν, ὁ δεσπότης πρὸς τὸν κυβερνήτην· «Πῶς ἄν, — ἔφη, — ἐμὲ διασώσειας;» Ὁ δέ· «Ὦ δέσποτα, — ἔφη, — οὐκ ἄν σε διασώσαιμι, εἰ μὴ τοῖς πολλοῖς ἐπιβάταις κελεύσαις τοῦ πλοίου ἐκβαίνειν». Καὶ Ξέρξου κελεύσαντος οἱ Πέρσαι κατὰ τοῦ πλοίου ἐξεπήδησαν εἰς τὴν θάλατταν, ἵνα τὸν κύριον σώσειαν. Ἐπεὶ δὲ Ξέρξης σῶος ἧκεν εἰς τὴν Ἀσίαν, ἐποίησε τοιόνδε· ἐδωρήσατο μὲν χρυσῷ τὸν κυβερνήτην, ὅτι ἔσωσε τὴν τοῦ κυρίου ψυχὴν, φονεῦσαι δ' αὐτὸν ἐκέλευσεν, ὅτι τῶν ἐσθλῶν Περσῶν οὐκ ἐφείσατο.
Περὶ τῶν Περικλέους ἔργων
Περικλέους ἄρχοντος ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλις πασῶν τῶν πόλεων τῶν τῆς Ἑλλάδος κάλλει ὑπερεῖχεν. Περικλῆς γὰρ πολλοὺς καὶ εὐκλεεῖς τεχνίτας μεταπεμψάμενος ἐκέλευσε τὴν ἀκρόπολιν ἐπιφανέσιν ἱεροῖς τε καὶ ἔργοις κοσμῆσαι· πάντων δ' ἐπίσκοπος ἦν Φειδίας. Τὰ τῆς ἀκροπόλεως Προπύλαια λέγεται ἱδρῦσαι ἐν πέντε ἔτεσι Μνησικλῆς ὁ τέκτων. Ἐν δὲ μέσῃ τῇ ἀκροπόλει τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερὸν ἦν τὸ ὄνομα Παρθενών. Λαμπρόν ἐστι τὸ τοῦ Περικλέους κλέος, ὅτι τὴν τῶν Ἀθηναίων πολιτείαν εὐκλεᾶ ἐποίησεν. Ἡ δὲ τελευτὴ ἡ τοῦ ἐπιφανοῦς ἀνδρὸς ἦν φοβερά· λοιμῷ γὰρ ἐτελεύτησεν ἐν δευτέρῳ θέρει τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου.
1. Οἰδίπους λύσας τὸ τῆς Σφιγγὸς αἴνιγμα ἐβασίλευσεν ἐν ταῖς Θήβαις. 2. Κῦρος τοὺς Πέρσας ἐλευθερώσας καὶ τοὺς δεσπότας Μήδους ἐδουλώσατο καὶ τῆς ἄλλης Ἀσίας μέχρι τῆς Ἀιγύπτου ἐκράτησεν. 3. Ζεὺς τὸν Ἑρμῆν ἔπεμψε πρὸς τὴν Καλυψὼ ἀποπέμψαι Ὀδυσσέα εἰς τὴν Ἰθάκην. 4. Οἱ Ἀθηναῖοι πέντε καὶ τετταράκοντα ἔτη τῶν Ἑλλήνων ἦρξαν. 5. Πρὸ τῆς μάχης οἱ Ἕλληνες Διῒι ἔσπεισαν. 6. Γέρων τις ἐρωτησάντων τινῶν, τίνι ἂν τὸ γῆρας ὁμοιοῖτο, ἔλεγεν· «Τῷ χειμῶνι». 7. Πρῶτον μὲν ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρός, ἔπειτα δὲ ἀκούσαντες βουλευσώμεθα. 8. Δαρεῖος πᾶσαν τὴν Ἀσίαν ὑφ' ἑαυτοῦ ποιησάμενος ἐβούλετο καὶ Εὐρώπην δουλοῦσθαι. 9. Μαρδόνιος ἔλεγε πρὸς Ξέρξην· «Ὦ βασιλεῦ, τὰς Ἀθήνας ἔχων ῥᾳδίως ἂν καταστρέψαιο τοὺς ἄλλους Ἕλληνας. 10. Ναῦς οἱ Κορίνθιοι πέντε καὶ εἴκοσιν ἐπλήρουν, ὅπως ναυμαχίας ἀποπειράσωσι πρὸς τὴν ἐν Ναυπάκτῳ φυλακὴν. 11. «Διὰ τοῦτο, — ἔφη Ζήνων ὁ φιλόσοφος, — δύο μὲν ὦτα ἔχομεν, στόμα δ' ἕν, ἵνα πλείω μὲν ἀκούωμεν, ἥττονα δὲ λέγωμεν.» 12. Σωκράτης ἔλεγε τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ζῆν, ἵνα ἐσθίοιεν, αὐτὸς δὲ ἐσθίειν, ἵνα ζῴη. 13. Οἱ Ἀρεοπαγῖται ἐν νυκτὶ καὶ σκότῳ ἐδίκαζον, ἵνα μὴ εἰς τοὺς λέγοντας, ἀλλ' εἰς τοὺς λεγόντων λόγους ἀποβλέποιεν. 14. Οὐδεὶς ἔπαινον ἡδοναῖς ἐκτήσατο. 15. Καταλείπω ὑμᾶς φυλάττειν τὴν οἰκίαν. 16. Κῦρος φίλων ᾤετο δεῖσθαι, ὡς συνεργοὺς ἔχοι.
Упражнения. Проспрягать во всех формах аориста действительного и медиального залогов глагол παιδεύω. Определить аористные формы: ἀκούσαι, ἀκοῦσαι, ἄκουσαι. Образовать форму 1-го л. ед. ч. ind. aor. act. и medii от глаголов: στρατεύω, δράω, τιμάω, ποιέω, στεφανόω, τρίβω, τρέπω, ἀλέγχω, πλέκω, στρέφω, ᾄδω, πέρθω.